Η θυλακιοτρόπος ορμόνη (Follicle-Stimulating Hormone - FSH) όπως και η ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH) εκκρίνεται από τα γοναδοτρόπα κύτταρα της πρόσθιας υπόφυσης υπό την επίδραση της υποθαλαμικής εκλυτικής ορμόνης των γοναδοτροπινών (GnRH, Gonadotropin-Releasing Hormone) και υπόκειται σε παλίνδρομο ρύθμιση από τα στεροειδή των γονάδων.
Διακύμανση των επιπέδων της FSH καθ' όλη τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου
Στις γυναίκες, η θυλακιοτρόπος (ή ωοθυλακιοτρόπος) ορμόνη (FSH), αυξάνει την παραγωγή ανασταλτίνης (ινχιμπίνης), διεγείρει την ανάπτυξη των ωοθυλακίων στις ωοθήκες, προετοιμάζει τα ωοθυλάκια για τη δράση της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH) και προάγει την παραγωγή οιστρογόνων από την ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH). Έτσι κατά τη διάρκεια της ωοθυλακικής φάσης του εμμηνορροϊκού κύκλου, η θυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH) ξεκινά την παραγωγή οιστραδιόλης από το ωοθυλάκιο και σε συνεργασία με την ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH), βοηθά στην περαιτέρω ανάπτυξη των ωοθυλακίων. Μία μεσοκυκλική αύξηση της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) και της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH) ακολουθείται από ωορρηξία, ενώ κατά τη διάρκεια της ωχρινικής φάσης, η θυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH) διεγείρει την παραγωγή προγεστερόνης η οποία, μαζί με την οιστραδιόλη, διευκολύνει την ανταπόκριση των ωοθηκών στην ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH). Με την εμφάνιση της εμμηνόπαυσης, οι ωοθήκες σταματούν να λειτουργούν, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται αυξημένα επίπεδα θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH).
Στους άνδρες, η θυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH) διεγείρει την σπερματογένεση, δρώντας σε ειδικά κύτταρα του όρχεως, τα κύτταρα του Sertoli και προάγει την παραγωγή της πρωτεΐνης δέσμευσης ανδρογόνων.
Η μέτρηση της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) γίνεται συνήθως σε συνδυασμό με την ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH) και χρησιμοποιείται για την διερεύνηση των δυσλειτουργιών του συστήματος υποθαλάμου-υπόφυσης-γονάδων, αλλά και στην αξιολόγηση ασθενών με υπογοναδισμό, υπογονιμότητα, διαταραχές της έμμηνου ρύσεως, πρώιμη εφηβεία και στην εμμηνόπαυση. Στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση η μειωμένη παραγωγή οιστραδιόλης έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH), καθώς και της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH). Γενικά τα υψηλά επίπεδα θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) υποδηλώνουν πρωτοπαθή γοναδική ανεπάρκεια σε ασθενείς με ορχικές ή ωοθηκικές διαταραχές, ενώ αντίθετα τα χαμηλά επίπεδα θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) υποδηλώνουν υποφυσιακή ή υποθαλαμική δυσλειτουργία.
Όσον αφορά την μέτρηση των επιπέδων της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) την 3η ημέρα της εμμήνου ρύσεως, σε περίπτωση διαχείρισης της στειρότητας, τα αυξημένα επίπεδα της FSH έχουν συσχετιστεί με κακές επιδόσεις με την τεχνολογία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
- Τιμές της FSH την 3η ημέρα της εμμήνου ρύσεως:
- >15 μIU/L πιθανώς αντανακλούν χαμηλό μελλοντικό αναπαραγωγικό δυναμικό.
- <10 μIU/L αντιπροσωπεύουν φυσιολογικό ωοθηκικό δυναμικό (απόθεμα).
- 10-15 μIU/L πιθανώς αντιπροσωπεύουν «μειωμένες ωοθηκικές εφεδρείες» και αυξημένη βιολογική ηλικία ωοθηκών.
Φυσιολογικές τιμές:
- Γυναίκες:
- Παραγωγική φάση: 1.68-15 IU/L
- Φάση ωορρηξίας: 21.9-56.6 IU/L
- Ωχρινική φάση: 0.61-16.3 IU/L
- Μετά την εμμηνόπαυση: 14.2-52.3 IU/L
- Άνδρες:
- 1.24-7.8 IU/L
- Προεφηβεία:
- 1.0-4.2 IU/L
Πιθανές ερμηνείες παθολογικών τιμών:
Αυξημένες τιμές θυλακιοτρόπου ορμόνης παρατηρούνται σε:
- Ακρομεγαλία.
- Αμηνόρροια (πρωτοπαθή).
- Ανορχία.
- Ευνουχισμό.
- Γοναδική ανεπάρκεια.
- Υπερλειτουργία της υπόφυσης.
- Υπογοναδισμό.
- Υποθαλαμικό όγκο.
- Υστερεκτομή.
- Σύνδρομο Klinefelter.
- Εμμηνόπαυση.
- Εμμηνόρροια.
- Ορχεκτομή.
- Ωοθηκική ανεπάρκεια.
- Όγκο της υπόφυσης.
- Πρώιμη εφηβεία (ήβη).
- Σύνδρομο Stein-Leventhal.
- Ορχική ανεπάρκεια.
- Σύνδρομο Turner.
Μειωμένες τιμές θυλακιοτρόπου ορμόνης παρατηρούνται σε:
- Υπερπλασία των επινεφριδίων.
- Αμηνόρροια (δευτεροπαθή).
- Νευρική ανορεξία.
- Καθυστερημένη εφηβεία.
- Υπογοναδοτροπισμό.
- Υποφυσιεκτομή.
- Υποθαλαμική δυσλειτουργία.
- Νεοπλάσματα (επινεφριδίων, ωοθηκικών, όρχεων).
- Παιδιά σε προεφηβεία.
Παράγοντες που συμβάλλουν σε μη φυσιολογικές τιμές της θυλακιοτρόπου ορμόνης κατά τον έλεγχο:
- Η αιμόλυση του δείγματος αίματος προς εξέταση ή η πραγματοποίηση σπινθηρογραφήματος εντός 1 εβδομάδας από την εξέταση μπορούν να μεταβάλλουν τα αποτελέσματα της εξέτασης.
- Φάρμακα που μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα της FSH: χλωροπρομαζίνη, οιστρογόνα, από του στόματος αντισυλληπτικά, προγεστερόνη, τεστοστερόνη.
Πηγή: McGraw-Hill’s Manual of Laboratory & Diagnostic Tests - Follicle-Stimulating Hormone (FSH).