Οικογενειακός Αστερισμός: Σειρά γέννησης στην οικογένεια

Ο οικογενειακός αστερισμός αποτελεί στην ουσία την ψυχολογική θέση του παιδιού στην οικογένεια, ανάλογα με τη σειρά γέννησης και έχει μελετηθεί εκτεταμένα από την αντλεριανή ψυχολογία. Σύμφωνα με τον Άλφρεντ Άντλερ, υπάρχουν πέντε βασικές ψυχολογικές θέσεις στον οικογενειακό αστερισμό:

  • Το Μεγαλύτερο παιδί
  • Το Δεύτερο Παιδί
  • Το Μικρότερο παιδί
  • Το Μεσαίο παιδί
  • Το Μοναχοπαίδι

Το Μεγαλύτερο Παιδί

Το πρωτότοκο αρχίζει τη ζωή του ως μοναχοπαίδι, με όλη τη προσοχή της οικογένειας στραμμένη πάνω του. Τις περισσότερες φορές όμως συμβαίνει οι γονείς να εναποθέτουν στο πρώτο παιδί όλα τα όνειρα και τις προσδοκίες τους, με αποτέλεσμα εκείνο να νιώθει ιδιαίτερη πίεση να επιτύχει, σε όλους τους τομείς της ζωής του, νιώθοντας το βάρος των προσδοκιών των γονιών στους ώμους του από πολύ νωρίς. Οι γονείς μπορεί να γίνουν ιδιαίτερα επικριτικοί στην αγωνία τους να επιτύχει αυτή η προσπάθειά τους και να απαιτούν από το παιδί να τα καταφέρνει πάντα καλά σε όλα. Τη στιγμή, όμως, που φτάνει το δεύτερο παιδί στην οικογένεια, τότε το πρώτο, το μοναχοπαίδι, γίνεται το μεγάλο. Αναπόφευκτα, η προσοχή των γονιών και των συγγενών στρέφεται στο καινούργιο μωρό. Έκπληκτο και σαστισμένο το πρώην No 1, νιώθει, σε μικρό ή σε μεγαλύτερο βαθμό, στερημένο από την αγάπη τους και την προσοχή τους. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που αυτό το "εκθρονισμένο παιδί" (γιατί αυτό νιώθει ότι του συνέβη), δείχνει σημάδια ζήλιας. Δεν είναι παράξενο που θα αναπτύξει συμπεριφορές και θα αρχίσει να πασχίζει να ξανακερδίσει την αγάπη και την προσοχή που νιώθει ότι έχασε. Από τώρα και στο εξής ο πρωτότοκος, για να σταθεί στα πόδια του, φέρεται σαν "αφεντικό". Άλλα γνωρίσματα των πρωτότοκων είναι η αποφασιστικότητα και το γεγονός ότι, επειδή πολλές φορές τους ανατίθεται η φροντίδα των μικρότερων αδελφών τους μέσα στο σπίτι, γίνονται συχνά υπεύθυνα και αναπτύσσουν ηγετικές ικανότητες.

Το Δεύτερο Παιδί

Το δεύτερο παιδί γεννιέται με έναν καθοδηγητή που προηγείται απ' αυτό. Κάποιον μεγαλύτερο σε μέγεθος, σε δύναμη, σε εμπειρία και γνώση. Όλα αυτά μπορεί να λειτουργήσουν ως πρόκληση, ώστε το μικρότερο παιδί να πασχίσει να φτάσει τον μεγαλύτερο ανταγωνιστή του. Αυτό το κάνει αναπτύσσοντας και επιδεικνύοντας εντονότερη ενεργητικότητα. Μοιάζει να τρέχει ασταμάτητα, να είναι πάντα δραστήριο κι ακούραστο. Ανάμεσα στο μεγάλο και στο δεύτερο παιδί μπορεί να υπάρχει έντονη ανταγωνιστικότητα, στο σπίτι, στο σχολείο, αλλά και αργότερα. Μπορούμε συχνά ν' αναγνωρίσουμε ένα δεύτερο παιδί απ' την ακούραστη ενεργητικότητά του κι από τη φανερή του ανικανότητα να χαλαρώνει. Το δεύτερο παιδί όμως αντιμετωπίζεται πάντα και από τους δύο γονείς με μεγαλύτερη εμπειρία, ηρεμία και σύνεση, καθώς έχουν ξεπεράσει τους φόβους και τις ανασφάλειες που συνόδευαν τη γέννηση του πρώτου παιδιού. Η γνώση που έχουν κερδίσει με τη γέννηση του πρώτου παιδιού, τους έχει μαλακώσει και τους έχει κάνει λιγότερο απαιτητικούς με τον εαυτό τους αλλά και με τα παιδιά τους, καθώς έχουν συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορούν να είναι τέλειοι σε όλα.

Το Μικρότερο Παιδί

Η θέση του μικρότερου παιδιού, που βρίσκεται στη βάση της πυραμίδας της οικογένειας, είναι εξαιρετικά δύσκολη, γιατί έχει δύο ή περισσότερα αδέρφια που προηγούνται απ' αυτό. Κατά συνέπεια, μερικές φορές γίνεται υπερβολικά μαχητικό και πιθανόν να έχει μεγαλύτερη επιτυχία από τους άλλους στο σχολείο και στον κόσμο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τα μικρότερα παιδιά μοιάζουν να έχουν περισσότερο από τον καθένα την ανάγκη της προσοχής για τα επιτεύγματά τους και όχι μόνο για τις αστείες γκριμάτσες τους ή τη χαριτωμένη φυσιογνωμία τους, και συνειδητοποιούν από πολύ νωρίς ότι πρέπει να αγωνιστούν σκληρά στη ζωή τους για να τους πάρουν οι άλλοι στα σοβαρά! Αποκτούν, για παράδειγμα, ιδιαίτερες κοινωνικές δεξιότητες, ευφράδεια λόγου και έκφρασης συναισθήματος, χειριστικότητα στη συμπεριφορά τους, ενώ διατηρούν για πάντα την παιδικότητα που τους χαρακτηρίζει από μικρή ηλικία, μιας και γρήγορα ανακαλύπτουν ότι και αυτή τους αποφέρει την προσοχή και τη συμπάθεια όλων!

Το Μεσαίο Παιδί

Το μεσαίο παιδί -σε μια οικογένεια με πολλά παιδιά- είναι μερικές φορές μάλλον τυχερό. Αντιμετωπίζει λιγότερο την εχθρότητα του πρώτου, γιατί ο έντονος ανταγωνισμός ανάμεσα στο πρώτο και στο δεύτερο, τα κάνει να δίνουν λιγότερη σημασία στο τρίτο. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το μεσαίο παιδί έχει πιο ισορροπημένο χαρακτήρα, κι αυτό επειδή έχει ν' αγωνιστεί λιγότερο έντονα και λιγότερο επίμονα από τα άλλα. Έτσι είναι εύκολο και ευχάριστο στις σχέσεις του, για το λόγο ότι παίρνει τη ζωή λιγότερο στα σοβαρά. Δεν είναι τόσο πολύ αφοσιωμένο στον εαυτό του ή στην υπόλοιπη οικογένεια. Συχνά μάλιστα έχει παρατηρηθεί ότι στρέφει το βλέμμα του έξω από την οικογένεια κι εκεί βρίσκει συντρόφους στα παιχνίδια και φίλους. Από τις συνθήκες αυτές, πηγάζουν ορισμένα χαρακτηριστικά όπως είναι η προσαρμοστικότητα και ευελιξία.

Το Μοναχοπαίδι

Σ' αυτή την περίπτωση, υπάρχει ένα μόνο αστέρι στο στερέωμα -το μοναχοπαίδι- και τις περισσότερες φορές όλοι το παραχαϊδεύουν και του κάνουν όλα τα χατίρια. Οι προσδοκίες των γονιών γιγαντώνονται, ιδιαίτερα αν η γέννηση του παιδιού ήταν ιδιαίτερα επιθυμητή, αλλά θέματα γονιμότητας των γονιών την καθυστερούσαν, οδηγώντας συχνά το μοναδικό παιδί της οικογένειας στην τελειομανία και στην αίσθηση ότι, όση προσπάθεια κι αν καταβάλλει, δεν είναι ποτέ εντελώς «τέλειο». Η ιδιαίτερη σπουδαιότητά του και η μοναδικότητά του πρέπει να αναγνωρίζονται πάντα. Έτσι οικοδομείται το ελάττωμα του εγωκεντρισμού. Επίσης, τα παιδιά αυτά χαρακτηρίζονται από υπευθυνότητα, αυτοπεποίθηση, προσοχή στη λεπτομέρεια, καλή σχολική επίδοση και υπερβολική αυτοκριτική. Τέλος, δυσκολεύονται πολλές φορές με το μοίρασμα και με το να μπορούν να μπουν στη θέση του άλλου.

Οι εξαιρέσεις

Σύμφωνα με τον Άντλερ, είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη και οι περιπτώσεις εξαιρέσεων που παρουσιάζονται στη σειρά γέννησης των παιδιών, όπως είναι: το φύλο του παιδιού, τα χρόνια που μεσολαβούν μεταξύ των διαδοχικών γεννήσεων, η σειρά γέννησης των ίδιων των γονιών, η ύπαρξη υιοθετημένων παιδιών, παιδιών από δεύτερο γάμο, κ.α.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η σειρά γέννησης του παιδιού δεν είναι από μόνη της τόσο σημαντική. Το σημαντικότερο είναι η ερμηνεία και το νόημα που δίνει το άτομο σχετικά με τη θέση που έχει «λάβει» μέσα στην οικογένεια. Μπορεί τα παιδιά να μεγαλώνουν κάτω από την ίδια στέγη και με τους ίδιους γονείς, αλλά η ψυχολογική κατάσταση κάθε παιδιού είναι πολύ διαφορετική από εκείνη των άλλων παιδιών λόγω της σειράς γέννησής τους και της ερμηνείας που δίνουν τα ίδια σε αυτή, με αποτέλεσμα, το κάθε παιδί, να «βλέπει» μέσα στο ίδιο περιβάλλον μια πολύ διαφορετική πραγματικότητα.

Βιβλιογραφία:

Σχετικά άρθρα