Ο ιός του Δυτικού Νείλου (West Nile Virus - WNV) ανήκει στην οικογένεια των φλαβοϊών (Flaviviridae), συγγενεύει με τον ιό της ιαπωνικής εγκεφαλίτιδας, της εγκεφαλίτιδας του St. Louis και με άλλους παρόμοιους ιούς που προκαλούν εγκεφαλίτιδες, αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά στην Ουγκάντα το 1937 και εντοπίζεται συνήθως στην Αφρική, τη Δυτική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Μολύνει κυρίως πτηνά, αλλά είναι γνωστό ότι προσβάλλει και τον άνθρωπο, τα άλογα, τους σκύλους, τις γάτες, τις νυχτερίδες, τους σκίουρους και τα κατοικίδια κουνέλια.
Στην Ευρώπη εκδηλώθηκε η πρώτη επιδημία το 1996 στη Ρουμανία, ενώ σποραδικά κρούσματα σε ανθρώπους έχουν καταγραφεί σε Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Τσεχία και Ουγγαρία. Συρροές κρουσμάτων λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου με εκδηλώσεις εγκεφαλίτιδας εμφανίζονται στην Ευρώπη από το 2008, σε περιοχές της Ιταλίας, Ουγγαρίας και Ρουμανίας. Το 2010 πιθανά κρούσματα δηλώθηκαν και στην Πορτογαλία. Για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ο ιός ανιχνεύθηκε στην Νέα Υόρκη το 1999 και έως το 2008 το κέντρο ελέγχου και πρόληψης νοσημάτων (CDC) έχει καταγράψει 28.961 επιβεβαιωμένα και πιθανά κρούσματα. Στην Ελλάδα οροεπιδημιολογικές μελέτες (δεκαετία 1980, 2007) έχουν αναδείξει την ύπαρξη αντισωμάτων κατά του ιού του Δυτικού Νείλου σε περίπου 1% του υγιούς πληθυσμού από συγκεκριμένες περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας.
Ο κύκλος ζωής του ιού του δυτικού Νείλου
Το καλοκαίρι-φθινόπωρο 2010 εμφανίσθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα επιδημία λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου. Από τις αρχές Αυγούστου μέχρι το Νοέμβριο 2010, διαγνώστηκαν συνολικά 262 περιστατικά, από τα οποία 191 ήταν κρούσματα με εκδηλώσεις από το κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκεφαλίτιδα ή/και μηνιγγίτιδα ή οξεία χαλαρή παράλυση) και 71 κρούσματα με ήπιες εκδηλώσεις (κυρίως εμπύρετο νόσημα). Σημειώθηκαν συνολικά 35 θάνατοι, όλοι σε υπερήλικα άτομα με υποκείμενα νοσήματα. Το 2011 διαγνώστηκαν συνολικά 101 κρούσματα λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου, από τα οποία 76 εμφάνισαν εκδηλώσεις από το κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκεφαλίτιδα ή/και μηνιγγίτιδα ή/και οξεία χαλαρή παράλυση) και 25 κρούσματα με ήπιες εκδηλώσεις (εμπύρετο νόσημα). Καταγράφηκαν 9 θάνατοι σε ασθενείς άνω των 65 ετών και με υποκείμενα νοσήματα. Το τελευταίο περιστατικό εμφάνισε συμπτώματα στις 18 Οκτωβρίου 2011.
Το 2012 διαγνώστηκαν συνολικά 161 εγχώρια κρούσματα λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου, από τα οποία 109 εμφάνισαν εκδηλώσεις από το κεντρικό νευρικό σύστημα και 52 κρούσματα ήπιες εκδηλώσεις. Καταγράφηκαν 18 θάνατοι σε ασθενείς άνω των 70 ετών με υποκείμενα νοσήματα. Το τελευταίο ανθρώπινο κρούσμα λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου για την περίοδο μετάδοσης 2012 εμφάνισε συμπτώματα στις 07 Οκτωβρίου 2012.
Ο ιός του Δυτικού Νείλου μεταδίδεται με το τσίμπημα μολυσμένων κουνουπιών (κυρίως του είδους Culex pipiens), αλλά δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Η επιδημία του 1999 στις ΗΠΑ αποκάλυψε και νέες μεθόδους μετάδοσης, όπως μέσω της μετάγγισης αίματος, μέσω της μεταμόσχευσης οργάνων, μέσω της ενδομήτριας έκθεσης (κάθετη μετάδοση) αλλά και του θηλασμού.
Τα κουνούπια με την σειρά τους μολύνονται όταν τσιμπούν πτηνά που έχουν μολυνθεί από τον ιό. Τα πτηνά αποτελούν την κύρια δεξαμενή του ιού και τον σημαντικότερο κρίκο στον κύκλο ζωής και μετάδοσης του ιού.
Μεταξύ των πτηνών, τα κοράκια είναι τα πιο ευάλωτα στη μόλυνση από τον ιό του Δυτικού Νείλου και συχνά μετά την νόσηση πεθαίνουν. Παρά το γεγονός ότι πολλά είδη πουλιών έχουν βρεθεί μολυσμένα από τον ιό, ο σπιτοσπουργίτης είναι κατά πάσα πιθανότητα η κύρια δεξαμενή του ιού. Τα πτηνά που νοσούν εμφανίζουν για πέντε ή περισσότερες ημέρες υψηλά επίπεδα του ιού στο αίμα τους (ιαιμία), ικανά ώστε να μολύνουν τα κουνούπια που τα τσιμπούν και αν επιβιώσουν, αποκτούν ανοσία.
Ο ιός δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο απευθείας αλλά και ούτε και μέσω μη μολυσμένων κουνουπιών που τσιμπούν αρχικά μολυσμένο άνθρωπο και μετά μη μολυσμένο (ο άνθρωπος αποτελεί τον τελευταίο κρίκο στον κύκλο ζωής και μετάδοσης του ιού).
Στα θηλαστικά ο ιός δεν πολλαπλασιάζεται τόσο εύκολα (δηλαδή δεν καταφέρνει να αναπτύξει υψηλό ιικό φορτίο - ιαιμία) στο αίμα κατά τη διάρκεια της λοίμωξης) και πιστεύεται ότι τα κουνούπια που τσιμπούν τα μολυσμένα θηλαστικά δεν προσλαμβάνουν επαρκείς ποσότητες του ιού ώστε να μολυνθούν από αυτόν και να μολύνουν με την σειρά τους άλλα θηλαστικά που τσιμπούν.
Αν και δεν υπάρχει απόδειξη ότι ο άνθρωπος μπορεί να μολυνθεί από τον ιό με την επαφή του με ζωντανά ή νεκρά μολυσμένα πτηνά, συνιστάται η αποφυγή επαφής τους με το δέρμα και η χρησιμοποίηση γαντιών ή διπλών πλαστικών σακουλών για την απομάκρυνση των ψόφιων πτηνών.
Τα τσιμπούρια επίσης αν και δεν έχουν συσχετιστεί με τη μετάδοση του ιού μπορούν να μολυνθούν από τον ιό του δυτικού Νείλου αλλά ο ρόλος τους στη μετάδοση και τη συντήρηση του ιού είναι αβέβαιος.
Η λοίμωξη:
Η περίοδος επώασης της νόσου (χρόνος από τη μόλυνση στην ανάπτυξη των συμπτωμάτων) είναι 5 έως 15 ημέρες.
Η λοίμωξη στον άνθρωπο μπορεί να εξελιχτεί με 3 τρόπους:
- Στο 80% των περιπτώσεων σύμφωνα με δεδομένα από επιδημίες στο Βόρειο Ημισφαίριο εξελίσεται σε μια ασυμπτωματική λοίμωξη.
- Στο 20% των περιπτώσεων η λοίμωξη εξελίσσεται σε ένα ήπιο εμπύρετο σύνδρομο γνωστό σαν «πυρετός του Δυτικού Νείλου» με συμπτώματα παρόμοια με αυτά της γρίπης, όπου μετά από μία περίοδο επώασης 2 έως 8 ημερών, εμφανίζεται πυρετός, κεφαλαλγία, ρίγη, υπερβολική εφίδρωση, αδυναμία, λεμφαδενοπάθεια (διόγκωση των λεμφαδένων), υπνηλία και πόνος στις αρθρώσεις. Περιστασιακά μπορεί να εμφανιστεί ένα δερματικό εξάνθημα και μερικοί ασθενείς να παρουσιάσουν συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα όπως ναυτία, εμετό, απώλεια της όρεξης, ή διάρροια. Όλα τα συμπτώματα αποδράμουν μετά από 7 έως 10 ημέρες, αν και η κόπωση μπορεί να διαρκέσει για μερικές εβδομάδες και η λεμφαδενοπάθεια μέχρι και δύο μήνες.
- Η μηνιγγίτιδα και ή εγκεφαλίτιδα από τον ιό του δυτικού Νείλου αποτελούν τις λιγότερο συχνές αλλά σοβαρότερες επιπλοκές της λοίμωξης που εμφανίζονται σε ένα μικρό ποσοστό πασχόντων (<1%), συνήθως σε άτομα >50 ετών και χαρακτηρίζονται από τα ίδια συμπτώματα με τον πυρετό του Δυτικού Νείλου και επιπρόσθετα από έντονη κεφαλαλγία, υψηλό πυρετό, αυχενική δυσκαμψία, λήθαργο (υπνηλία), αποπροσανατολισμό, κώμα, τρόμο, περιστασιακά σπασμούς, παράλυση και σπάνια θάνατο. Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις όπως απώλεια μνήμης, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα και σύγχυση μπορεί συχνά να ακολουθήσουν τις σοβαρές λοιμώξεις. Αδυναμία βάδισης, μυϊκή αδυναμία, κόπωση και αϋπνία μπορούν επίσης να συνυπάρχουν.
Στις πιο σπάνιες επιπλοκές της νόσου αναφέρονται το σύνδρομο Guillain-Barré, η χοριορετινίτιδα (που έχει 100% ειδικότητα για τον ιό του δυτικού Νείλου σε ασθενείς με πιθανή εγκεφαλίτιδα από αυτόν), η ηπατίτιδα, η μυοκαρδίτιδα, η νεφρίτιδα, η παγκρεατίτιδα, και η σπληνομεγαλία.
Δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία αν μια εγκυμοσύνη βρίσκεται σε κίνδυνο λόγω της μόλυνσης με τον ιό του Δυτικού Νείλου.
Σύμφωνα με το CDC, μία περίπτωση διαπλακουντιακής (από τη μητέρα στο παιδί) μετάδοσης του ιού του Δυτικού Νείλου που έχει αναφερθεί, προκάλεσε σοβαρά ιατρικά προβλήματα στο βρέφος που γεννήθηκε με λοίμωξη από τον ιό. Ωστόσο από τις 77 γυναίκες που νόσησαν κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης από τον ιό την περίοδο 2003-2004 οι 71 γέννησαν φυσιολογικά, οι 2 απέβαλαν και 4 διακόψαν αυτοβούλως την κύηση στο πρώτο τρίμηνο.
Θεραπεία:
Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για λοίμωξη αλλά ούτε και εμβόλιο για τον ιό του Δυτικού Νείλου. Η εντατική υποστηρικτική θεραπεία κατευθύνεται κυρίως προς τις επιπλοκές της λοίμωξης από το κεντρικό νευρικό σύστημα. Αντιφλεγμονώδη φάρμακα, ενδοφλέβια υγρά, καθώς και εντατική ιατρική παρακολούθηση απαιτείται στις βαριές περιπτώσεις.
Πρόληψη:
Η αποφυγή των τσιμπημάτων των κουνουπιών είναι ο απλούστερος τρόπος για την αποφυγή της μόλυνσης.
Οι ακόλουθες συστάσεις μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του κινδύνου μόλυνσης από τον ιό:
- Παραμείνετε σε κλειστούς εσωτερικούς χώρους και αποφύγετε να κυκλοφορείτε την αυγή, το σούρουπο και νωρίς το απόγευμα.
- Φορέστε μακρυμάνικα ανοιχτόχρωμα πουκάμισα και μακριά παντελόνια, όταν είστε στο ύπαιθρο.
- Εφαρμόστε εντομοαπωθητικά με φειδώ στο εκτιθέμενο δέρμα. Ένα αποτελεσματικό εντομοαπωθητικό πρέπει να περιέχει 20%-30% DEET (N,N-Diethyl-meta-toluamide). Αποφύγετε προϊόντα που περιέχουν περισσότερο από 30% DEET γιατί μπορεί να προκαλέσουν ανεπιθύμητες ενέργειες, ιδιαίτερα στα παιδιά.
- Αποφύγετε την εφαρμογή εντομοαπωθητικών στα χέρια των παιδιών γιατί τα εντομοαπωθητικά μπορούν να ερεθίσουν τα μάτια και το στόμα. Εντομοαπωθητικά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε πολύ μικρά παιδιά (κάτω των 3 ετών).
- Τα σπρέι με εντομοαπωθητικά που περιέχουν περμεθρίνη ή DEET και εφαρμόζονται στα ρούχα μπορεί να μην είναι τόσο αποτελεσματικά όταν τα ενδύματα είναι λεπτά.
- Κάθε φορά που χρησιμοποιείτε ένα εντομοκτόνο ή εντομοαπωθητικό, φροντίστε να διαβάσετε και να ακολουθήσετε τις οδηγίες του κατασκευαστή που αναγράφονται στο προϊόν.
- Λαμβάνεται προληπτικά μέτρα γύρω από το σπίτι σας. Επισκευάστε και τοποθετήστε σίτες στα παράθυρα και τις πόρτες του σπιτιού σας και απομακρύνεται τα στάσιμα νερά (πχ υδρορροές) που αποτελούν τόπους αναπαραγωγής των κουνουπιών.
- Αποφύγετε να έρχεστε σε επαφή με νεκρά πουλιά.
- Η λήψη βιταμίνης Β και οι υπερηχητικές συσκευές δεν είναι αποτελεσματικές στην πρόληψη από τα τσιμπήματα των κουνουπιών.
Περισσότερες πληροφορίες:
- CDC West Nile Virus Homepage
- Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων - Ιός του Δυτικού Νείλου