Χρήση ουσιών - Πρόληψη

	«Ο μικρός πρίγκιπας» του Αντουάν ντε Σαίντ - Εξυπερί
	«Καλημέρα», είπε ο μικρός πρίγκιπας. -«Καλημέρα», είπε ο έμπορος. Ο έμπορος πουλούσε κάτι μικρά τελειοποιημένα χάπια που κόβουν τη δίψα. Παίρνεις ένα και περνάει μια εβδομάδα ώσπου να ξαναδιψάσεις. -«Γιατί τα πουλάς αυτά;», ρώτησε ο μικρός πρίγκιπας. -«Είναι μεγάλη οικονομία χρόνου», είπε ο έμπορος. «Οι ειδικοί λογάριασαν ότι γλιτώνεις έτσι 53 λεπτά την εβδομάδα». -«Και τι τα κάνεις αυτά τα 53 λεπτά;» -Τα κάνεις ότι θέλεις ...» Εγώ, σκέφτηκε ο μικρός πρίγκιπας, αν είχα 53 λεπτά στη διάθεσή μου, θα πήγαινα αργά αργά ως την πηγή ...
Πηγή: Σαίντ - Εξυπερί, 1988 & www.pyxida.org.gr

Τι είναι εξαρτησιογόνος ουσία ή ναρκωτικό;

Εξαρτησιογόνος ουσία είναι κάθε ουσία σε υγρή μορφή, σε σκόνη, σε ταμπλέτα, σε φυτική σύσταση, σε σπρέι, που επιδρά στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (Κ.Ν.Σ) και αλλάζει την αντίληψη, το συναίσθημα, τη διάθεση, τη συμπεριφορά και τον τρόπο λειτουργίας του σώματος του ατόμου που τα χρησιμοποιεί.

Ποιες είναι οι εξαρτησιογόνες ουσίες;

Οι εξαρτησιογόνες ουσίες διακρίνονται σε:

• Νόμιμες (καπνός, οινοπνευματώδη ποτά) και σε
• Παράνομες (χασίς, ηρωίνη, κοκαΐνη, χάπι «έκσταση» κ.ά.)

Υπάρχει και μια ενδιάμεση κατηγορία ουσιών που αποτελείται από ψυχοτρόπα φάρμακα (ηρεμιστικά, αγχολυτικά, υπνωτικά κ.λπ.) και η κατάχρησή τους μπορεί να οδηγήσει στην εξάρτηση.

Στις εξαρτησιογόνες ουσίες κατατάσσονται επίσης οι εισπνεόμενες ουσίες όπως σπρέι, κόλλες, βενζίνη.

Τι είναι η εξάρτηση από ουσίες;

Εξάρτηση από ουσίες είναι η συνεχής ανάγκη του ατόμου για τη χρήση μιας ουσίας. Η εξάρτηση μπορεί να είναι:

• Σωματική: όταν ο οργανισμός του χρήστη μιας ουσίας δεν μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά χωρίς την ουσία αυτή, και
• Ψυχολογική: όταν ο χρήστης έχει ανάγκη από τη χρήση της ουσίας για να νιώσει καλά, να διώξει το άγχος ή την ψυχική πίεση ή απλά για να νιώθει φυσιολογικός και να μπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής.

Όλες οι περιπτώσεις σωματικής εξάρτησης εμπεριέχουν την ψυχική, ενώ δε συμβαίνει πάντα το αντίθετο. Όλοι όσοι κάνουν χρήση μιας εξαρτησιογόνου ουσίας δεν είναι απαραίτητα εξαρτημένοι από την ουσία αυτή. Για να επέλθει η εξάρτηση χρειάζεται ένα χρονικό διάστημα συνεχούς χρήσης της ουσίας, που ποικίλλει ανάλογα με την ουσία, την ποσότητα, τον τρόπο χρήσης.

Συνήθως ένα άτομο θεωρείται εξαρτημένο όταν ισχύουν τρία από τα παρακάτω για μεγάλο χρονικό διάστημα:

• Έντονη επιθυμία χρήσης της ουσίας.
• Ανάπτυξη ανοχής στη χρήση της ουσίας (δηλ. ανάγκη για συνεχή αύξηση των δόσεων της ουσίας που χρησιμοποιείται ή μείωση της επίδρασης της ουσίας παρά το ότι χρησιμοποιείται η ίδια ποσότητα ουσίας).
• Εμφάνιση στερητικού συνδρόμου, όταν διακοπεί ή μειωθεί η χρήση.
• Ανάλωση σημαντικού χρόνου γύρω από τη χρήση ουσιών ή την αναζήτηση τους.
• Εγκατάλειψη σημαντικών δραστηριοτήτων (κοινωνικών, επαγγελματικών, εκπαιδευτικών, ψυχαγωγικών) λόγω της χρήσης.
• Εμμονή στη χρήση της ουσίας, παρά το γεγονός ότι προκαλεί στο χρήστη σοβαρά σωματικά, ή ψυχολογικά προβλήματα, καθώς και δυσλειτουργίες σε κύριους τομείς της ζωής του.
• Ανεπιτυχείς προσπάθειες ελέγχου ή διακοπής της χρήσης.

Ποιες οι αιτίες της χρήσης ουσιών;

Έρευνες δείχνουν ότι για την εμφάνιση της χρήσης ουσιών από κάποιο άτομο συμβάλλει ένας συνδυασμός παραγόντων που αλληλεπιδρούν και διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες:

• Κοινωνικοί-περιβαλλοντικοί παράγοντες (οικογένεια, σχολείο, συνομήλικοι-επιρροές τους).
• Ατομικοί-ψυχολογικοί παράγοντες (η προσωπικότητα του ατόμου, η συμπεριφορά του, η ενδεχόμενη ψυχοπαθολογία του).
• Βιολογικοί παράγοντες (η ουσία, τα χαρακτηριστικά της και ο ανθρώπινος οργανισμός).

Ο συνδυασμός αυτός διαφοροποιείται μεταξύ των ατόμων, αλλά και στο ίδιο το άτομο κατά τη διάρκεια του χρόνου. Αυτό σημαίνει ότι κάθε περίπτωση χρήσης ή και εξάρτησης είναι μοναδική και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Δεν υπάρχει ένα προφίλ χρήσης, όπως επίσης δεν υπάρχει ένα μοναδικό προφίλ ατόμου σε κίνδυνο.

Πως μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν στην πρόληψη της χρήσης ουσιών

Εμείς οι γονείς γνωρίζουμε τα παιδιά μας καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο και εμείς είμαστε αυτοί που μπορούμε να τα επηρεάσουμε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο …

• Το παιδί πρέπει να έρχεται στη ζωή μόνο όταν είναι επιθυμητό, όταν ως γονείς είμαστε έτοιμοι να δημιουργήσουμε ζεστή ατμόσφαιρα και θετικές σχέσεις μαζί του. Η θετική, ζεστή σχέση μεταξύ γονέων και παιδιών προσφέρει προστασία και αίσθημα ασφάλειας.
• Η ανοιχτή, αληθινή και άμεση επικοινωνία μέσα στην οικογένεια, ιδιαίτερα μεταξύ γονέων και παιδιών, καθώς και η συνεννόηση και παραδοχή ανάμεσα στους συζύγους επιτρέπει την επίλυση προβλημάτων, το μοίρασμα προσωπικών αγωνιών, την ψυχολογική στήριξη, την αντιμετώπιση του άγχους, και τελικά, τη δημιουργία ισχυρών οικογενειακών δεσμών.
• Οι ρεαλιστικές προσδοκίες των γονέων για τα παιδιά τους, όχι παράλογες αλλά ούτε χαμηλές, και η θετική στάση τους απέναντι στις ικανότητες των παιδιών ενισχύουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή τους. Παράλληλα, επιτρέπουν στα παιδιά να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους για τη ζωή τους, να γίνονται υπεύθυνα και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες (οι χρήστες ουσιών δεν έχουν αυτοεκτίμηση, δεν έχουν συνηθίσει από νωρίς στις υπεύθυνες επιλογές).
• Παραδεχτείτε το παιδί σας όπως είναι κι όχι όπως θα «θέλατε» να είναι.. Μην υπερτιμάτε τις δυνάμεις του, τη νοημοσύνη του, στις σπουδές του και στην επιλογή επαγγέλματος. Μην το ταπεινώνετε και μην κάνετε μόνιμα συγκρίσεις με άλλα παιδιά ή με τον εαυτό σας. Καθένας έχει την αξία του, βοηθήστε το να τη βρει.
• Η ανάληψη μικρών ευθυνών αρχικά και μεγαλύτερων αργότερα, καθώς και η οριοθέτηση δημιουργεί σταδιακά στα παιδιά την αίσθηση ότι μπορούν να σταθούν στα πόδια τους (αίσθηση αυτονομίας) και ότι είναι χρήσιμα. Μην υπερπροστατεύετε το παιδί και μην το δικαιολογείτε πάντα. Οι ξεκάθαροι, σταθεροί και συνεπείς κανόνες είναι σημαντικοί (π.χ. «όχι χρήση ουσιών») και δίνουν πλαίσιο στη ζωή. Στην πραγματικότητα τα ίδια τα παιδιά, παρότι συχνά αντιδρούν, θέλουν τους κανόνες γιατί τους δίνουν την αίσθηση ασφάλειας, σιγουριάς, ανακούφισης.
• Η επαφή των γονέων με το σχολείο και η επικοινωνία με τους ανθρώπους ενός χώρου ο οποίος όχι μόνο προσφέρει γνώσεις στα παιδιά, αλλά επίσης τα εκπαιδεύει σε κοινωνικές και προσωπικές δεξιότητες, είναι σημαντικά για την ενίσχυση της προσωπικότητας τους.
• Η προεφηβεία-εφηβεία είναι μια φάση ζωής γεμάτη προβληματισμούς, οι σχέσεις μας με το παιδί μας δοκιμάζονται. Κρατείστε την ισορροπία με κατανόηση, δίνοντας στους εφήβους ευκαιρίες για συζήτηση, μάθετε να τους ακούτε, διατηρήστε το διάλογο μαζί τους (οι χρήστες ουσιών έχουν διακόψει από καιρό το διάλογο με τους γονείς και τους άλλους).
• Μην αποξενώνετε το παιδί σας από φίλους, από διάφορες ομάδες (πολιτιστικές, αθλητικές). Μην το καθηλώνετε στην ακινησία της καρέκλας και των πολλών μαθημάτων, που δεν αφήνουν ελεύθερο χρόνο (οι χρήστες ουσιών είναι συνήθως απομονωμένα παιδιά). Η ομαδική ευθύνη είναι το κίνητρο για δράση, για δημιουργία.
• Περάστε στα παιδιά σας ιδανικά, διότι ανοίγουν ορίζοντες, θεμελιώνουν την αισιοδοξία, δίνουν όραμα και αγωνιστική διάθεση για τη ζωή.

Πως μπορούμε να καταλάβουμε ότι το παιδί μας κάνει χρήση ουσιών;

Ανησυχητικά σημάδια(Υπηρεσίες του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. για εφήβους, νεαρούς ενήλικες και τις οικογένειές τους):

• Ξαφνικές εναλλαγές στη διάθεση.
• Συχνά ψέματα.
• Απομόνωση, μελαγχολία, κόπωση.
• Ανεξήγητη επιθετικότητα, εχθρότητα, νευρικότητα και απώλεια συνεργασίας.
• Αντίδραση στην πειθαρχία του σπιτιού ή του σχολείου.
• Αρνητικές αλλαγές στο σχολείο, αδικαιολόγητες απουσίες ή βαθμοί που πέφτουν.
• Σταδιακή μείωση ενδιαφερόντων (σχολείο, αθλήματα, φίλοι).
• Ανορεξία, απώλεια βάρους.
• Αδιαφορία για την εμφάνισή του.
• Ασυνήθιστη νωθρότητα, υπνηλία, αϋπνία ή μειωμένη ενεργητικότητα.
• Ξεσπάσματα υπερβολικής δραστηριότητας.
• Ξαφνικές αναχωρήσεις από το σπίτι.
• Τηλέφωνα από αγνώστους.
• Εξαφάνιση χρημάτων ή άλλων αντικειμένων.
• Σπατάλη χρημάτων, συνεχής απαίτηση για χαρτζιλίκι, ακόμα και για μικροποσά.
• Αλλαγή των παλιών φίλων με άγνωστους καινούριους.
• Αυξημένη μυστικότητα σχετικά με προσωπικά αντικείμενα ή και δραστηριότητες.
• Χρήση αρωματικών κεριών, αποσμητικά χώρου για να κρύψουν τις “ύποπτες” μυρωδιές.
• Παράξενες μυρωδιές, λεκέδες ή σημάδια στο σώμα του.
• Χρήση αποσμητικών στόματος ή καραμέλες.
• Εξαφάνιση ειδών από το φαρμακείο του σπιτιού (πχ. ηρεμιστικά ή άλλα χάπια, κολλύριο).
• Έλλειψη ειδών νοικοκυριού (πχ. αλουμινόχαρτο, κόλλες, βενζίνη, λακ, μανό, μπλάνκο).

Πρώτες βοήθειες σε περίπτωση που το παιδί έχει κάνει χρήση

Σύμφωνα με τον Τομέα Πρόληψης του Κ.Ε.Θ.Ε.Α., τα ναρκωτικά επηρεάζουν τον καθένα διαφορετικά ανάλογα με την ποσότητα που έχει πάρει, τη συναισθηματική του διάθεση και το περιβάλλον του. Πιο αναλυτικά:

Οι αμφεταμίνες, η κάνναβη, η «έκσταση», το LSD και τα μαγικά μανιτάρια μπορούν μερικές φορές να κάνουν το χρήστη να νιώθει ένταση και πανικό. Αν συμβαίνει αυτό:

• Ηρεμήστε το και καθησυχάστε το. Προσπαθήστε να είστε ψύχραιμοι. Μιλήστε με φυσιολογικό τόνο φωνής και αν νιώθετε φοβισμένοι ή ανήσυχοι προσπαθήστε να μην το αφήσετε να το καταλάβει.
• Εξηγήστε ότι τα συναισθήματα θα περάσουν.
• Ενθαρρύνετε το να καθίσει σε ένα ήσυχο, αμυδρά φωτισμένο δωμάτιο.
• Εάν αρχίσει να αναπνέει γρήγορα, ηρεμήστε το και ζητήστε του να παίρνει αργές, βαθιές αναπνοές.

Η ηρωίνη, τα ηρεμιστικά και η κατάχρηση αερίων ή κόλλας μπορεί να κάνουν το χρήστη να νιώθει υπνηλία. Αν αυτό συμβεί:

• Ηρεμήστε το και καθησυχάστε το. Μιλήστε με χαμηλή, ήρεμη φωνή και προσπαθήστε να μην πανικοβληθείτε.
• Μην το φοβίζετε ή το τρομάζετε.
• Ποτέ μην του δίνετε καφέ για να το ξυπνήσετε.
• Εάν τα συμπτώματα συνεχίσουν, τοποθετείστε το σε θέση ανάπαυσης (πλάγια και σε εμβρυακή σχεδόν θέση. Προσοχή μην γυρίσει η γλώσσα και εμποδίσει την αναπνοή).

Η κατάχρηση αλκοόλ, εισπνεόμενων (κόλλες, βενζίνη), η υπερβολική δόση ηρωίνης, ηρεμιστικών ή χαπιών «έκσταση» μπορούν να προκαλέσουν και αναισθησία. Εάν αυτό συμβεί:

• Καλέστε το 166 αμέσως και ζητήστε ασθενοφόρο δηλώνοντας τόπο και διεύθυνση. Ποτέ μην ντραπείτε να έρθετε σε επαφή με τις υπηρεσίες άμεσης βοήθειας. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΩΣΕΤΕ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΑΣ.
• Τοποθετείστε το παιδί σε θέση ανάπαυσης έτσι ώστε να μην πνιγεί αν κάνει εμετό.
• Ελέγξτε την αναπνοή. Να είστε έτοιμοι να κάνετε τεχνητή αναπνοή (το γνωστό «φιλί της ζωής»).
• Κρατείστε το παιδί ζεστό, αλλά όχι υπερβολικά ζεστό. Σε περίπτωση που κάποιος έχει πάρει «έκσταση» και πιστεύετε ότι έχει υπερθερμανθεί, βεβαιωθείτε ότι έχει αρκετή δροσιά, φρέσκο αέρα και απομακρύνετε κάθε υπερβολικό ρούχο (καπέλο, γάντια).
• Αν γνωρίζετε τι ουσία έχει πάρει, πείτε το στο πλήρωμα του ασθενοφόρου. Αν βρείτε ναρκωτικά και δεν γνωρίζετε τι είναι, παραδώστε τα στο πλήρωμα του ασθενοφόρου.

Βιβλιογραφία:

• Γεωργάκας, Π. (2007). ΕΞΑΡΤΗΣΗ - Μια ατομική επιλογή. ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ - Μια συλλογική διαδικασία. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
• Έντυπο ενημέρωσης «Μας χρειάζονται». Υπηρεσίες του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. για εφήβους, νεαρούς ενήλικες και τις οικογένειές τους. Κ.Ε.Θ.Ε.Α. (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων).
• Έντυπο ενημέρωσης «Γονείς ας είμαστε προετοιμασμένοι». Τομέας Πρόληψης Κ.Ε.Θ.Ε.Α.
• Σαίντ - Εξυπερί, Α. Ν. (1988). Ο μικρός πρίγκιπας, Κεφ. ΚΓ΄, σ. 75. Αθήνα: ύψιλον/ βιβλία.
• Χαραλαμπίδης, Ε. (2003). Στοιχεία για τις εξαρτησιογόνες ουσίες (Γρ. Λεκάκης & Ι. Λιάππας, Επιμ. Έκδ., 2η έκδ.). Κέντρο Εκπαίδευσης για την Πρόληψη της Χρήσης Ναρκωτικών και την Προαγωγή της Υγείας (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ - Ο.ΚΑ.ΝΑ.). Αθήνα: Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.
• Χουρδάκη, Μ. (2000). Οικογενειακή Ψυχολογία (4η έκδ.). Αθήνα: Leader Books.
• Χουρδάκη, Μ. (2000).Ναρκωτικά. Πρωτογενής Τομέας (3η έκδ.). Αθήνα: Leader Books.

Χρήσιμοι Σύνδεσμοι:

• www.prevention.gr (Τομέας Πρόληψης Κ.Ε.Θ.Ε.Α)
• www.okana.gr (Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών)
• www.pyxida.org.gr (Κέντρο Πρόληψης Δ. Συκεών Θεσσαλονίκη)