Το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) είναι ένα άχρωμο και άοσμο αέριο που παράγεται κατά την ατελή καύση οργανικών ουσιών. Η δηλητηρίαση (Carbon monoxide poisoning) μπορεί να συμβεί κατά την διάρκεια απόπειρας αυτοκτονίας, τυχαίας έκθεσης σε καυσαέρια αυτοκινήτων (πχ οδηγοί οχημάτων που κοιμούνται μέσα σε αυτά με αναμμένη μηχανή, επισκευές οχημάτων μέσα σε κλειστά γκαράζ), εισπνοής καπνού σε πυρκαγιά, ή ακόμα και μετά από τυχαία έκθεση σε συσκευές οικιακής θέρμανσης όπως μαγκάλι, τζάκι, σόμπα ή θερμαντήρα φυσικού αερίου σε χώρους που δεν αερίζονται επαρκώς.
Το μονοξείδιο του άνθρακα λόγω της μεγαλύτερης χημικής συγγένειας που έχει (έως και 250 φορές μεγαλύτερη) με την αιμοσφαιρίνη, σε σχέση με το οξυγόνο συνδέεται μαζί της σχηματίζοντας την ανθρακυλαιμοσφαιρίνη (COHb) με αποτέλεσμα να εκτοπίζεται το οξυγόνο από τις θέσεις δέσμευσής του με την αιμοσφαιρίνη και να εμποδίζεται η μεταφορά του και η ανταλλαγή των αερίων στο επίπεδο των ιστών και γρήγορα να εμφανίζεται υποξία.
Σε χαμηλά επίπεδα μονοξειδίου του άνθρακα (κορεσμός ανθρακυλαιμοσφαιρίνης 10-20%), τα θύματα μπορεί να εμφανίζουν πονοκέφαλο, ζάλη, κοιλιακό πόνο και ναυτία.
Στα υψηλότερα επίπεδα μονοξειδίου του άνθρακα, εμφανίζεται σύγχυση, δύσπνοια και λιποθυμία ενώ πολύ χαρακτηριστικό είναι το εμφανές και στο πρόσωπο βαθύ κόκκινο χρώμα που αποκτά το θύμα (σαν κεράσι).
Υπόταση, κώμα σπασμοί και θάνατος εμφανίζονται σε επίπεδα κορεσμού ανθρακυλαιμοσφαιρίνης > 50-60%.
Οι επιζώντες από οξεία, σοβαρή δηλητηρίαση με μονοξείδιο του άνθρακα μπορούν να αναπτύξουν μόνιμα σοβαρά ή ανεπαίσθητα νευρολογικά και νευροψυχιατρικά ελλείμματα.
Τα έμβρυα και τα νεογνά, λόγω της υψηλής συγγένειας του μονοξειδίου του άνθρακα με την εμβρυϊκή αιμοσφαιρίνη, αλλά και οι ηλικιωμένοι και οι πάσχοντες από καρδιοαναπνευστικές παθήσεις, είναι πολύ πιο ευάλωτοι στις τοξικές επιδράσεις του μονοξειδίου του άνθρακα.
Η υποψία δηλητηρίασης από μονοξείδιο του άνθρακα θα πρέπει να τίθεται σε κάθε άτομο με σοβαρή κεφαλαλγία ή οξεία αλλαγή της νοητικής του κατάστασης, ειδικά κατά την διάρκεια του χειμώνα, όταν χρησιμοποιούνται κακώς αεριζόμενα συστήματα θέρμανσης.
Η διάγνωση γίνεται με την μέτρηση του αρτηριακού ή φλεβικού κορεσμού ανθρακυλαιμοσφαιρίνης, αν και τα επίπεδα της δεν συσχετίζονται πάντα με τα κλινικά συμπτώματα αφού τα επίπεδά της στο αίμα ενδέχεται να έχουν μειωθεί εάν έχει προηγηθεί υψηλής ροής οξυγονοθεραπεία.
Η ανάλυση των αερίων αρτηριακού αίματος και η παλμική οξυμετρία δεν είναι χρήσιμες, επειδή δίνουν ψευδώς φυσιολογικά PaO2 και κορεσμό οξυαιμοσφαιρίνης, αντίστοιχα.
Θεραπεία:
- Απομακρύνετε το θύμα από τον χώρο έκθεσης σε άλλο που αερίζεται καλά και αερίστε τον χώρο του ατυχήματος ώστε να προφυλαχτούν και οι διασώστες που μπορεί να εισέλθουν.
- Διατηρείστε ανοιχτούς τους αεραγωγούς του θύματος και εφαρμόστε τεχνητή αναπνοή εάν είναι απαραίτητο ή ακόμα και καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση.
- Χορηγείστε 100% οξυγόνο με την βοήθεια ειδικής μάσκας προσώπου υψηλής ροής ή τραχειοσωλήνα. Ο χρόνος ημίσειας ζωής της ανθρακυλαιμοσφαιρίνης (COHb) είναι περίπου 4-5 ώρες στον αέρα δωματίου, αλλά μειώνεται δραματικά από τις υψηλές συγκεντρώσεις οξυγόνου.
Η χρήση του υπερβαρικού οξυγόνου (HBO) παρέχει 100% οξυγόνο σε ψηλότερη από την ατμοσφαιρική πίεση, μπορεί να βοηθήσει στην περαιτέρω μείωση της ημίσειας ζωής της ανθρακυλαιμοσφαιρίνης και επιπλέον μπορεί να μειώσει την εμφάνιση των νευροψυχιατρικών επακόλουθων και συνιστάται σε ασθενείς με δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα σε κωματώδη κατάσταση, με COHb> 25%, με μεταβολική οξέωση, ηλικίας άνω των 50 ετών και με παρεγκεφαλιδικά συμπτώματα κατά την κλινική εξέταση.
Πρόληψη:
- Κάντε τακτικό σέρβις των συστημάτων θέρμανσης που λειτουργούν με πετρέλαιο, φυσικό αέριο, κάρβουνο ή άλλη βιομάζα από ειδικευμένο τεχνικό.
- Αποφύγετε τη χρήση θερμαστρών που λειτουργούν με αέριο ή κάρβουνο μέσα σε κλειστούς χώρους (διαμέρισμα, τροχόσπιτο κλπ).
- Προτιμάτε πάντα συσκευές που έχουν τη σήμανση CE.
- Αν χρησιμοποιείτε σόμπα, τζάκι ή καυστήρα βιομάζας σκόπιμη είναι η εγκατάσταση ανιχνευτή CO που λειτουργεί με μπαταρία.
- Μη χρησιμοποιείτε ποτέ μια ανοιχτή ψησταριά ή άλλο είδος φούρνου με αέριο ως μέσο θέρμανσης σε διαμέρισμα, τροχόσπιτο ή σκηνή.
- Μη χρησιμοποιείτε ποτέ ψησταριά με κάρβουνα ως μέσο θέρμανσης σε κλειστό χώρο, εκτός αν το έχετε τοποθετήσει μέσα σε καλά αεριζόμενο τζάκι.
- Μη καίτε ποτέ κάρβουνα σε κλειστό χώρο. Κόκκινα, γκρίζα ή λευκά εκκρίνουν CO.
- Μη χρησιμοποιείτε ποτέ θερμάστρες υγραερίου που προορίζονται για κάμπινγκ σε εσωτερικό χώρο ως μέσο θέρμανσης.
- Μη τοποθετείτε ποτέ μια γεννήτρια ρεύματος μέσα σε δωμάτιο, σε κλειστό γκαράζ ή κοντά σε οπή εξαερισμού.
- Μη βάζετε ποτέ σε λειτουργία το αυτοκίνητο σας μέσα σε κλειστό γκαράζ. Το μονοξείδιο του άνθρακα από τα καυσαέρια μπορεί να φτάσει πολύ γρήγορα σε υψηλές και επικίνδυνες συγκεντρώσεις.
- Κάντε τακτικό σέρβις από εξειδικευμένο τεχνικό, στο σύστημα της εξάτμισης του αυτοκινήτου σας. Διαρροή της εξάτμισης προς το εσωτερικό του αυτοκινήτου μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες συγκεντρώσεις CO στη καμπίνα του αυτοκινήτου.