Το κάπνισμα ευθύνεται για ένα στους δέκα θανάτους παγκοσμίως ή για να γίνει πιο κατανοητό κάθε χρόνο πεθαίνουν από το κάπνισμα 5 εκατομμύρια άνθρωποι. Αν η καπνιστική συνήθεια συνεχιστεί με τον σημερινό ρυθμό μέχρι το 2025 το κάπνισμα θα κοστίζει 10 εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές το χρόνο.
Οι περισσότεροι άνθρωποι ξεκινούν το κάπνισμα στην εφηβεία, στην προσπάθεια τους για ανεξαρτησία, ωριμότητα και ενηλικίωση, κυρίως από την προτροπή ή την μίμηση των συνομηλίκων τους και την περιέργεια. Στη συνέχεια λόγω του εθισμού συνεχίζουν να καπνίζουν. Παιδιά ή έφηβοι με φίλους ή γονείς που καπνίζουν έχουν περισσότερες πιθανότητες να ξεκινήσουν το κάπνισμα. Σημαντικό ρόλο με μεγάλη επίδραση, στην έναρξη του καπνίσματος έχουν οι καπνοβιομηχανίες που δαπανούν μεγάλα ποσά στις διαφημίσεις ώστε να παρουσιάζουν το κάπνισμα ως συναρπαστική, λαμπερή και υγιή δραστηριότητα τύπων ενηλίκων που μπορούν να λειτουργήσουν σαν πρότυπα. Ένας στους δύο καπνιστές που εθίζονται στη νικοτίνη σε νεαρή ηλικία και συνεχίζουν να καπνίζουν σ' όλη τους τη ζωή, τελικά θα πεθάνουν από κάποια ασθένεια που σχετίζεται με το κάπνισμα.
Η διαιώνιση της καπνιστικής συνήθειας και οι περισσότερες βλαπτικές επιπτώσεις από το κάπνισμα οφείλονται στην νικοτίνη που περιέχει το τσιγάρο. Εκτός από την νικοτίνη τοξικές για τον οργανισμό είναι και οι περίπου 2500 ουσίες που περιέχονται στα φύλλα καπνού και οι περίπου 4000 ουσίες που παράγονται όταν αυτά καίγονται.
Έχει αποδειχθεί ότι το κάπνισμα προκαλεί τουλάχιστον 25 απειλητικές για τη ζωή ασθένειες, πολλές από τις οποίες θα μπορούσαν να προληφθούν, να καθυστερήσουν ή να ελαττωθούν με τη διακοπή του καπνίσματος
Η διακοπή του καπνίσματος μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο ασθενειών που σχετίζονται με τον καπνό, έτσι ώστε οι περισσότεροι από αυτούς τους θανάτους να μπορούν πιθανώς να προληφθούν μέσω παρεμβάσεων για τη διακοπή του καπνίσματος.
Οι κυριότερες συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία:
- Καρκίνος
- Του πνεύμονα.
- Του στόματος, λάρυγγα και οισοφάγου.
- Του τραχήλου της μήτρας.
- Της ουροδόχου κύστης.
- Του παγκρέατος.
- Χρόνια αποφρακτική πνευμονική νόσος (ΧΑΠ).
- Στεφανιαία νόσος.
- Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια.
- Περιφερική αγγειακή νόσος.
- Επιπλοκές κατά την εγκυμοσύνη και τον τοκετό (δύσκολη σύλληψη, αυξημένος κίνδυνος αποβολών και αιμορραγιών στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αυξημένος κίνδυνος εξωμήτριας κύησης, πρόωρου τοκετού, γέννηση βρέφους με μικρό σωματικό βάρος ή συγγενείς ανωμαλίες και αιφνίδιου θανάτου του βρέφους στην κούνια).
- Πρόωρη γήρανση (ρυτίδες, άσπρα μαλλιά).
- Άλλα
- Εύκολη κόπωση.
- Μείωση της όσφρησης και της γεύσης.
- Ανικανότητα
- Επιτάχυνση της διαδικασίας σωματικής γήρανσης.
Το κάπνισμα επιδεινώνει όλα τα νοσήματα. Οι ασθένειες όμως που κατά κύριο λόγο οφείλονται στο κάπνισμα και οι οποίες μπορούν να γίνουν απειλητικές για τη ζωή είναι: η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), ο καρκίνος του πνεύμονα, η στεφανιαία νόσος και γενικά οι αγγειοπάθειες κεντρικές και περιφερικές οι οποίες αυξάνουν και την συχνότητα των εγκεφαλικών επεισοδίων.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το κάπνισμα αυτό καθ' αυτό είναι νόσος και μάλιστα η συχνότερη χρόνια νόσος του ανεπτυγμένου κόσμου.
Η εξάρτηση από τη νικοτίνη είναι εθισμός και οφείλεται σε νευροβιολογικό μηχανισμό κατά τον οποίο ο εγκέφαλος αντιδρά στη νικοτίνη με τον ίδιο τρόπο που αντιδρά σε άλλες εθιστικές ουσίες (πχ στην κοκαΐνη ή ηρωίνη). Έτσι οι καπνιστές εθίζονται στη νικοτίνη, ενώ η διακοπή του καπνίσματος εξελίσσεται σε δύσκολη υπόθεση.
Ο εθισμός στην νικοτίνη χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα:
- Η χρήση της νικοτίνης δημιουργεί μια ευχάριστη αίσθηση, αναγκάζοντας έναν άνθρωπο να συνεχίζει να καπνίζει.
- Η συνέχιση του καπνίσματος, οδηγεί σε ανοχή, γεγονός που σημαίνει ότι οι καπνιστές θα πρέπει να αυξήσουν την πρόσληψη νικοτίνης (δηλ. των τσιγάρων) για να πετύχουν την αίσθηση ικανοποίησης.
- Η αποχή από τη νικοτίνη έχει δυσάρεστες ψυχικές και σωματικές συνέπειες και συμπτώματα (τα συμπτώματα στέρησης) που οδηγούν τον καπνιστή να συνεχίσει το κάπνισμα για να τα αποφύγει.
Σε έναν καπνιστή η ψυχοσωματική εξάρτηση μαζί με την τελετουργία που περιέχει η κίνηση του καπνίσματος (άναμμα, εισπνοή, κίνηση, σβήσιμο) βοηθούν στην εξέλιξη του καπνίσματος σε μια ισχυρά καταναγκαστική συμπεριφορά.
Η δύναμη του εθισμού λοιπόν είναι μεγάλη, γι' αυτό ενώ το 75-85% των καπνιστών δηλώνει ότι θέλει να διακόψει το κάπνισμα, μόνο 3-5% το καταφέρνει μόνο του. Το ένα τρίτο περίπου έχει κάνει τουλάχιστον τρεις σοβαρές ανεπιτυχείς προσπάθειες διακοπής του καπνίσματος γεγονός που αποδεικνύει ότι η εξάρτηση από τη νικοτίνη είναι ένα πολύ σημαντικό εμπόδιο για την επιτυχή διακοπή του καπνίσματος.
Τα συμπτώματα στέρησης (σωματικά, νοητικά, ψυχικά) που εμφανίζονται μετά από τη διακοπή του καπνίσματος συνήθως είναι προσωρινά και είναι προϊόν της προσαρμογής του οργανισμού στη μακροχρόνια χρήση της νικοτίνης.
Μερικά από τα συμπτώματα στέρησης, είναι τα εξής:
- Αίσθημα κατάθλιψης και κακής διάθεσης.
- Αϋπνία.
- Ευερεθιστότητα, απογοήτευση ή θυμός.
- Δυσκολία συγκέντρωσης, αυξημένη νευρικότητα.
- Αυξημένη όρεξη / αύξηση βάρους.
Αυτά τα συμπτώματα στέρησης μπορούν να εμφανιστούν μετά από μερικές ώρες και να διαρκέσουν περισσότερες από 6-8 εβδομάδες μετά τη διακοπή του καπνίσματος. Παρόλο που τα συμπτώματα στην αρχή μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονα, παρουσιάζουν πολύ μικρό κίνδυνο για την υγεία συγκρινόμενα με τον κίνδυνο του να συνεχίσει κάποιος να καπνίζει.
Εκτός από την τοξική και εθιστική δράση της νικοτίνης στον καπνό των τσιγάρων υπάρχουν και περισσότερες από 4.000 χημικές ουσίες είτε ως αέρια είτε ως μικροσκοπικά σωματίδια.
Οι κυριότερες χημικές ουσίες με την μορφή σωματιδίων που ξεχωρίζουν είναι:
Η νικοτίνη:
Είναι το συστατικό που προκαλεί εθισμό. Η νικοτίνη είναι η ουσία που διεγείρει την απελευθέρωση σε μεγάλες ποσότητες διάφορων ουσιών που φυσιολογικά υπάρχουν στον οργανισμό και οι οποίες δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα και άμεσα στη καρδιά αυξάνοντας τους παλμούς της καρδιάς και την αρτηριακή πίεση.
Η πίσσα:
Η πίσσα είναι μια καρκινογόνος ουσία που εναποτίθεται στους πνεύμονες και στο αναπνευστικό σύστημα και απορροφάται σταδιακά. Η πίσσα είναι παρασκεύασμα πολλών διαφορετικών χημικών ουσιών συμπεριλαμβανομένης της φορμαλδεΰδης, του αρσενικού, του κυανιδίου και του βενζολίου.
Στα αέρια περιλαμβάνονται:
Το μονοξείδιο του άνθρακα:
Αυτό δεσμεύεται στην αιμοσφαιρίνη των ερυθρών αιμοσφαιρίων ευκολότερα από το οξυγόνο, μειώνοντας τα επίπεδα οξυγόνου πράγμα που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για όσους υποφέρουν από χρόνιες πνευμονικές και καρδιακές παθήσεις.
Όλοι οι τύποι τσιγάρων είναι επικίνδυνοι. Δεν υπάρχει ασφαλές τσιγάρο. Ακόμη και το κάπνισμα μικρού αριθμού τσιγάρων, όπως 1 έως 4 η έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία, όπως αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο και θάνατο σε νεότερη ηλικία.
Κάποιοι πιστεύουν ότι προτιμώντας τσιγάρα με χαμηλή περιεκτικότητα σε πίσσα και νικοτίνη, κάνουν το κάπνισμα ασφαλέστερο, αλλά αυτό είναι μύθος. Αυτοί οι καπνιστές συνήθως καταλήγουν να καπνίζουν περισσότερα τσιγάρα, ή να καπνίζουν περισσότερο κάθε τσιγάρο, εισπνέοντας πιο βαθιά και κρατώντας περισσότερο τον καπνό, ώστε να προσλάβουν την ίδια ποσότητα νικοτίνης που χρειάζονται. Οι καπνιστές πίπας και πούρου, που συνήθως δεν εισπνέουν τον καπνό, είναι και αυτοί σε αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν καρκίνο ιδιαίτερα στο ανώτερο αναπνευστικό, στόμα, γλώσσα και των χείλια χωρίς να μειώνουν τον κίνδυνο από την καρδιά.
Παθητικό κάπνισμα:
Περίπου 3.000 θάνατοι από καρκίνο του πνεύμονα και 35.000 με 40.000 θάνατοι από καρδιαγγειακή νόσο αποδίδονται κάθε χρόνο στο παθητικό κάπνισμα. Το παθητικό κάπνισμα μπορεί επίσης να επιδεινώσει το άσθμα και να προκαλέσει αναπνευστικά νοσήματα όπως χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ερεθισμό των ματιών, πονοκεφάλους, ναυτία και ζάλη. Τα παιδιά των οποίων οι γονείς καπνίζουν έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από άσθμα, πνευμονία και βρογχίτιδα.
Διακοπή καπνίσματος:
Ποτέ δεν είναι αργά για να διακόψει κανείς το κάπνισμα. Όσο νωρίτερα γίνει, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες για καρκίνο και άλλα νοσήματα.
Όταν ένας άνθρωπος διακόψει το κάπνισμα, το σώμα αρχίζει να διορθώνει τις βλάβες σχεδόν αμέσως. Σε διάστημα μερικών ετών από τη διακοπή του καπνίσματος, ο κίνδυνος καρκίνου των πνευμόνων μειώνεται στο μισό του αντίστοιχου κινδύνου που διατρέχει ένας καπνιστής, ενώ ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής μειώνεται στα ίδια επίπεδα με τον κίνδυνο που διατρέχει ένα άτομο που δεν έχει καπνίσει ποτέ.
Δείτε τις ευεργετικές αλλαγές που συμβαίνουν στην υγεία μετά την διακοπή του καπνίσματος:
Σε 20 λεπτά:
- Η αρτηριακή πίεση και η καρδιακή συχνότητα επιστρέφουν στα φυσιολογικά επίπεδα.
Σε 8 ώρες:
- Τα επίπεδα νικοτίνης και μονοξειδίου του άνθρακα μειώνονται στο μισό, ενώ τα επίπεδα οξυγόνου επιστρέφουν στα φυσιολογικά επίπεδα.
Σε 24ώρες:
- Το μονοξείδιο του άνθρακα αποβάλλεται από το σώμα.
- Οι πνεύμονες αρχίζουν να αποβάλλουν την βλέννη και άλλα υπολείμματα του καπνίσματος.
Σε 48 ώρες:
- Δεν υπάρχει πλέον νικοτίνη στο σώμα.
- Η γεύση και η όσφρηση βελτιώνονται σημαντικά.
Σε 72 ώρες:
- Η αναπνοή γίνεται πιο εύκολη καθώς οι βρόγχοι χαλαρώνουν αυξάνονται τα επίπεδα ενέργειας.
Σε 2-12 εβδομάδες:
- Βελτιώνεται η κυκλοφορία.
Σε 3-9 μήνες:
- Βελτιώνεται ο βήχας, η δύσπνοια και τα αναπνευστικά συμπτώματα καθώς η πνευμονική λειτουργία αυξάνεται έως και 10%.
Σε 5 χρόνια:
- Ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής μειώνεται στο μισό του κινδύνου που διατρέχει ένας καπνιστής.
Σε 10 χρόνια:
- Ο κίνδυνος καρκίνου των πνευμόνων μειώνεται στο μισό του κινδύνου που διατρέχει ένας καπνιστής.
- Ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής μειώνεται στα ίδια επίπεδα με αυτόν του μη καπνιστή.
Ακόμη:
- Η διακοπή του καπνίσματος βοηθά στην πρόληψη της ανικανότητας και βελτιώνει τις πιθανότητες μιας γυναίκας να έχει φυσιολογική εγκυμοσύνη και να γεννήσει ένα υγιές μωρό.
- Ένας καπνιστής που σταματάει το κάπνισμα αισθάνεται το δέρμα και τη γενική εικόνα του να βελτιώνονται, όπως επίσης νιώθει πιο δραστήριος.
- Η αναπνοή είναι πιο δροσερή, βελτιώνεται η ποιότητα μαλλιών ενώ εξαφανίζεται η χαρακτηριστική άσχημη οσμή από τα μαλλιά, τα ρούχα και το περιβάλλον.
Πως μπορεί κάποιος να διακόψει το κάπνισμα;
Η διακοπή του καπνίσματος, για την πλειονότητα των καπνιστών δεν είναι εύκολη και για πολλούς αποτελεί διά βίου πρόβλημα. Ο τρόπος προσέγγισης του καπνιστή και η θεραπεία που πρέπει να ακολουθείται πρέπει πάντα να λαμβάνει υπ' όψιν τις ανάγκες και το ιστορικό του κάθε καπνιστή ξεχωριστά. Η θεραπεία μπορεί να είναι υποστηρικτική ή φαρμακευτική ή συνδυασμός των δύο. Στις φαρμακολογικές θεραπείες περιλαμβάνονται υποκατάστατα νικοτίνης ή φάρμακα που δρουν πιο κεντρικά σε ειδικούς νικοτινικούς ή μη ειδικούς υποδοχείς στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα.
Οι καπνιστές που θέλουν να απαλλαγούν από το κάπνισμα και δεν μπορούν να τα καταφέρουν μόνοι τους πρέπει να απευθύνονται στον ιατρό τους για βοήθεια ακόμη και αν έχουν εμπειρία προηγούμενης αποτυχημένης προσπάθειας γιατί το κάπνισμα είναι ένα χρόνιο νόσημα με πολλές υποτροπές και κάθε προσπάθεια αυξάνει σημαντικά τα ποσοστά επιτυχίας.
Η διακοπή του καπνίσματος είναι η πιο αποτελεσματική παρέμβαση, για την πρόληψη αλλά και την τροποποίηση της έκβασης πολλών νοσημάτων.
Πηγή: Ελληνική πνευμονολογική εταιρεία.
Τηλεφωνική γραμμή διακοπής καπνίσματος: 800 801 80 80
Χρήσιμοι Σύνδεσμοι:
- www.nosmoke.gr (Αστική εταιρεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα)