Σχολές γονέων: Υπάρχουν προβληματικά παιδιά;

Σε μια ιδιαίτερα απλουστευμένη προσπάθεια ταξινόμησης των παιδιών που παρουσιάζουν κάποιο πρόβλημα, μπορεί κανείς να ξεχωρίσει: (α) τα παιδιά που πάσχουν από μια εκ γενετής σωματική ή ψυχική νόσο, την οποία κουβαλούν μέσα στο γενετικό τους δυναμικό -είναι τα λεγόμενα παιδιά με ειδικές ανάγκες- και (β) τα παιδιά που σε διάφορα στάδια της ανάπτυξης τους εμφανίζουν σωματικές ή ψυχικές δυσλειτουργίες ή αναπτύσσουν δυσκολίες προσαρμογής στο περιβάλλον όπου μεγαλώνουν. Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε μόνο με τα δεύτερα, δηλαδή με τα κατά τα άλλα «φυσιολογικά» παιδιά τα οποία όμως παρουσιάζονται συχνά ως «προβληματικά». Συχνά δημιουργείται για τους ειδικούς το ερώτημα: Τελικά, πόσα από αυτά τα παιδιά είναι πράγματι προβληματικά και πόσα αντανακλούν απλώς τα προβλήματα του περιβάλλοντος τους;

Παίρνοντας τα πράγματα από την αρχή, εκείνο που θα είναι καλό ως γονείς να έχουμε υπόψη είναι να φροντίζουμε (όσο μπορούμε) να έρχονται στον κόσμο παιδιά για τα οποία να υπάρχει ψυχικός χώρος και να μην ξεχνάμε πως υπάρχει και κάποιος που δεν έχει ακόμη γεννηθεί και χρειάζεται εξίσου αγάπη, προστασία, φροντίδα, στοργή. Είναι μεγάλη η κοινωνική πίεση για την απόκτηση παιδιού, όπως και η απόδειξη της γονιμότητας μέσα από τη γέννηση ενός παιδιού. Επίσης, υπάρχουν περιπτώσεις που αισθάνεται κανείς ότι μπαίνει σε αυτή τη διαδικασία να αποκτήσει παιδί για να ελέγξει το σύντροφό του, για να τον κρατήσει απεγνωσμένα κοντά του. Όλα αυτά μπλέκονται μέσα στην επιθυμία: «Θέλω ένα παιδί, γιατί θέλω κάτι δικό μου;», «Έχω πολλή τρυφερότητα και αισθάνομαι ότι μόνο εκεί μπορώ να τη διοχετεύσω;», «Θέλω ένα παιδί, επειδή όλος ο κόσμος με ρωτά «Καλά ακόμα;» και επειδή οι γονείς θέλουν να τους καταστήσουμε παππούδες;», «Θέλω ένα παιδί για όλα αυτά και για τι κυρίως;» Είναι πολύ δύσκολο να ξεκαθαριστεί αυτό. Πού είναι η προσωπική επιθυμία και βέβαια πού θα υπάρξει ο χώρος για αυτό το παιδί στη ζωή μας.

Τα παιδιά έχουν την ικανότητα να «ακούν» ακριβώς αυτό που δεν λέγεται. Είναι πολύ δύσκολο είναι για έναν άνθρωπο, μικρό ή μεγάλο, να αισθάνεται ότι δεν τον θέλουν. Ακόμα πιο δύσκολο είναι για ένα παιδί να αισθάνεται (ή να καταλαβαίνει) ότι οι γονείς του το ήθελαν μεν, αλλά για να εκπληρώσουν μια δική τους ανάγκη. Για να αντικαταστήσουν, για παράδειγμα, ένα αγαπημένο παιδί που έχασαν με αυτό το «καινούργιο», από το οποίο περιμένουν απλώς να είναι η ανάσταση του νεκρού αδελφού. Ή να υπολογίζουν ότι με αυτό το παιδί θα καταφέρουν να κολλήσουν τα συντρίμμια του φθαρμένου γάμου τους. Ή, ακόμα, σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις, για να μπορέσει να κρύψει ο ένας από τους δύο μια κοινωνικά στιγματισμένη ομοφυλοφιλία. Ο προκαθορισμένος ρόλος που αναθέτουν έτσι στο παιδί τους, προτού καν γεννηθεί, το φυλακίζει στο πλαίσιο των -ασυνείδητων συνήθως- επιθυμιών τους και το «προικίζει», από την αρχή, με ένα προβληματικό ξεκίνημα στη ζωή του.

Μεγαλώνοντας τα παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν διάφορες αποκλίσεις από το θεωρούμενο φυσιολογικό - όπως είναι, λόγου χάρη, τα τικ, οι φοβίες, οι διαταραχές στον ύπνο, οι μαθησιακές δυσκολίες. Ή μπορεί να εμφανίσουν μια απρόβλεπτη και μερικές φορές ανησυχητική συμπτωματολογία, όπως είναι, μεταξύ άλλων, η αυξημένη επιθετικότητα ή, αντίθετα, ένα ανεξήγητο κλείσιμο στον εαυτό τους. Άλλες φορές, πάλι, και ειδικά όταν η έλλειψη πλαισίου και οργάνωσης στη λειτουργία της οικογενειακής ομάδας προσφέρει στα παιδιά εύφορο έδαφος για παράλογες απαιτήσεις και διεκδικήσεις, οι γονείς παραπονιούνται ότι τα παιδιά τους είναι υπερκινητικά, δύσκολα, ατίθασα, ανυπάκουα, κουραστικά - και όλα αυτά, λένε, πρέπει να οφείλονται σε κάποια προβλήματα των ίδιων των παιδιών. Τότε αναζητούν τη συμβουλή και τη βοήθεια ειδικών, για να επαναφέρουν τα παιδιά τους στο σωστό δρόμο.

Όταν το ίδιο το οικογενειακό περιβάλλον είναι προβληματικό, και επειδή η κάθε συμπτωματολογία (παιδιών και ενηλίκων) συνδέεται στενά με το χώρο και τους ανθρώπους που την εμπεριέχουν, είναι άδικο να φορτώνουμε μόνο στα παιδιά την όλη δυσλειτουργία μιας οικογενειακής ομάδας. Τα παιδιά, εκτός από τις δικές τους προσωπικές δυσκολίες ή τα δικά τους προσωπικά προβλήματα, αντανακλούν και το γενικότερο κλίμα της οικογένειάς τους και συχνά αισθάνονται υπεύθυνα για τις προβληματικές καταστάσεις που διαδραματίζονται γύρω τους.

Όταν ένα παιδί μεγαλώνει με ισορροπημένους γονείς, τότε και το ίδιο θα είναι καλά. Όταν όμως οι ίδιοι οι γονείς του είναι προβληματικοί, τότε πως μπορεί το παιδί να μη γίνει προβληματικό;

Βιβλιογραφία:

  • Νίλσεν, Μ. (2002). Η τέχνη να είσαι γονιός (3η έκδ). Αθήνα: Καστανιώτη.

Σχετικά άρθρα