Το συναίσθημα της ζήλιας
Το πρόβλημα δεν υφίσταται τόσο αν ζηλεύει το παιδί ένα καινούργιο αδελφάκι, όσο αν δεν το ζηλεύει. Η ζήλια είναι το φυσιολογικό συναίσθημα που πλημμυρίζει κάθε άτομο όταν αντιλαμβάνεται ότι κάποιος άλλος μπαίνει σε μια δική του στενή δυαδική σχέση, απειλώντας να την εξουδετερώσει, ή τουλάχιστον να εξουδετερώσει το ένα από τα βασικά της στοιχεία: την αποκλειστικότητα.
Πώς αντιλαμβανόμαστε, ότι ένα παιδί ζηλεύει;
- Παλινδρομικές μορφές συμπεριφοράς
Μορφές συμπεριφοράς, οι οποίες είναι χαρακτηριστικές προηγούμενων ηλικιακών περιόδων, όπως π.χ. Ενούρηση, Πιπίλισμα δακτύλων, Τρόπος λήψης τροφής (μπιμπερό), Μωρουδίστικος τρόπος ομιλίας. Τέτοιες συμπεριφορές παρατηρούνται συνήθως, στα πρωτότοκα παιδιά, μετά τη γέννηση του δευτερότοκου και αποσκοπούν στην πρόκληση της προσοχής των γονιών τους.
- Επιθετικότητα
Η επιθετικότητα αυτή μπορεί να είναι δύο μορφών: Λεκτική, δηλαδή να εκφράζεται με λόγια, όπως π.χ. άσχημα λόγια, πειράγματα, κοροϊδίες κ.λπ. Εχθρική ή σωματική, η οποία κατευθύνεται, είτε προς διάφορα αντικείμενα, που έχουν σχέση με τον αδερφό (π.χ. άρπαγμα και πέταγμα, πιπίλας του μωρού, σπάσιμο παιχνιδιών του αδελφού κ.λπ.), είτε προς τον ίδιο τον αδερφό με σκοπό την πρόκληση βλάβης (π.χ. χτυπήματα, κλωτσιές, δαγκωματιές).
- Επίδειξη μεγάλου θαυμασμού προς τον αδερφό ή αντίθετα πλήρους αδιαφορίας
Τα παιδιά, που ζηλεύουν, λόγω του ότι τους απαγορεύεται η έκφραση της ζήλιας τους και το περιβάλλον τους έχει μάθει ότι είναι αποδεκτά μόνο τα θετικά συναισθήματα, είναι πολύ ευρηματικά στην επινόηση παραπλανητικών, αλλά αποδεκτών μορφών συμπεριφοράς. Έτσι, είτε εκδηλώνουν υπερβολικό ενδιαφέρον προς τον αδελφό τους (αυτό συμβαίνει πολύ συχνά στην περίπτωση των πρωτότοκων παιδιών) απασχολούμενα υπερβολικά μαζί του, φροντίζοντάς τον επιμελώς και υπερπροστατεύοντάς τον, είτε καταφεύγουν σε μία πλήρη αδιαφορία, προσποιούμενα ότι δεν τα ενδιαφέρει η παρουσία και η ύπαρξη του άλλου αδελφού.
- Διαταραχές συμπεριφοράς
Πολλές φορές συμβαίνει κάποιο παιδί (π.χ. πρωτότοκο) να αρχίσει ξαφνικά (π.χ. μετά τη γέννηση του δεύτερου παιδιού) να εκδηλώνει: Έντονα ξεσπάσματα οργής και θυμού, Έντονο και συχνό κλάμα, χωρίς ιδιαίτερα εμφανή αιτία, Άρνηση φοίτησης στο σχολείο, Έντονο πείσμα και απαιτητικότητα, Κλείσιμο στον εαυτό του.
- Παραίτηση ή υπερπροσπάθεια
Πολλές φορές, ανάλογα με τις διαμορφούμενες μεταξύ των αδελφών σχέσεις, μπορεί ένα παιδί, είτε να προσπαθήσει πολύ, κυρίως, όσον αφορά τη σχολική επίδοση και να ξεπεράσει τον αδελφό του (αυτό καταγράφεται συχνότερα σε δευτερότοκα παιδιά), είτε να παραιτηθεί παντελώς από κάθε περαιτέρω προσπάθεια.
- Η μέθοδος της απασχόλησης των γονιών
Μία πολύ σημαντική και συχνή μέθοδος των παιδιών που ζηλεύουν είναι η προσπάθειά τους να κάνουν τους γονείς να ασχοληθούν μαζί τους με ποικίλους τρόπους, όπως π.χ. με την υποβολή συχνών και συνεχών ερωτήσεων, την προσποίηση αδυναμίας ή ασθένειας κλπ. Με τους τρόπους αυτούς πιστεύουν ότι θα υποχρεώσουν τους γονείς να ασχολούνται, συνεχώς, μαζί τους και να εξασφαλίσουν έτσι, την πολυπόθητη αποκλειστικότητα.
Πώς βοηθάμε το παιδί, που ζηλεύει, ώστε να μειωθούν οι αρνητικές επιπτώσεις της ζήλιας;
- Η προετοιμασία του κάθε παιδιού, όσον αφορά τη γέννηση του άλλου παιδιού
Είναι απαραίτητο να ενημερώσουμε εγκαίρως το παιδί μας, όσον αφορά τη γέννηση του άλλου παιδιού. Έτσι, θα υπάρχει χρόνος για ψυχολογική προετοιμασία, σε σχέση με τη νέα κατάσταση, που θα δημιουργηθεί μέσα στην οικογένεια (αύξηση αριθμού μελών, παρουσία του άλλου αδελφού, διεκδικήσεις κλπ.). Η προετοιμασία αυτή είναι καλό να αφορά, τόσο τα θετικά, όσο και τα αρνητικά της νέας κατάστασης. Θετικά (παρουσία αδελφού ανταλλαγές, βοήθεια, παιχνίδι κλπ.), χωρίς, όμως, να εξωραΐζουμε και να εξιδανικεύουμε την κατάσταση, δεδομένου ότι η πραγματικότητα θα είναι διαφορετική. Αρνητικά-Δυσκολίες (π.χ. η διατάραξη του ρυθμού της οικογένειας, τα κλάματα του μωρού, οι απαιτήσεις του, κ.λπ.). Επίσης, οι όποιες αλλαγές, όπως π.χ. αλλαγή κρεβατιού, δωματίου, φοίτηση στο σχολείο, είναι απαραίτητα να προηγηθούν της γέννησης του άλλου παιδιού, ώστε να μην συνδυαστούν με τη γέννηση του μωρού και προκαλέσουν τη ζήλια του.
- Οι στάσεις των γονιών
Είναι γεγονός, ότι οι στάσεις των γονιών, όσον αφορά τα παιδιά τους, διαφοροποιούνται για το κάθε παιδί, παρά τα λεγόμενα από τους γονείς για ίδια στάση και πλήρη ισότητα, όσον αφορά την αντιμετώπιση των παιδιών τους. Ας μην ξεχνάμε ότι κι εμείς οι γονείς, έχουμε τις επιλεκτικές μας προτιμήσεις, συνειδητές ή ασυνείδητες και ότι για κάποιο από τα παιδιά μας είμαστε ευνοϊκότερα διατεθειμένοι. Άλλωστε ο κάθε γονιός με την πάροδο των ετών, διαφοροποιείται, λόγω γνώσης και εμπειρίας, με αποτέλεσμα την υιοθέτηση διαφορετικών στάσεων και συμπεριφορών απέναντι στο κάθε παιδί.
- Η αποφυγή συγκρίσεων των παιδιών μεταξύ τους
Είναι αναγκαίο οι γονείς να αποφεύγουν να συγκρίνουν τα παιδιά μεταξύ τους, τόσο όσον αφορά τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, όσο και όσον αφορά τις ικανότητές τους και τις κατακτήσεις τους. Οι συγκρίσεις να είναι μόνο ενδοατομικές, δηλαδή του ίδιου παιδιού. Καλό είναι επίσης να τονίζεται η διαφορετικότητα του κάθε παιδιού.
- Η ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού. Όχι απώθηση
Γνωρίζουμε ότι, ενώ είναι αποδεκτή η έκφραση των θετικών συναισθημάτων, αντίθετα είναι απορριπτέα η έκφραση των αρνητικών. Για το λόγο αυτό το παιδί παίρνει το μήνυμα από νωρίς, ότι πρέπει οπωσδήποτε να αγαπά τον αδελφό του (τα καλά παιδιά αγαπούν τον αδελφό τους) και επομένως, αν δεν τον αγαπά δεν είναι καλό παιδί, άρα δεν είναι αποδεκτό από τους γονείς του. Επειδή, όμως, το παιδί επιθυμεί, πάρα πολύ, να το αγαπούν και να το αποδέχονται οι γονείς του, όταν βιώνει αρνητικά συναισθήματα και εν προκειμένω ζήλια, δεν την εκφράζει, αλλά αντίθετα την απωθεί. Όμως οτιδήποτε απωθείται, δημιουργεί πρόβλημα στο ίδιο το άτομο, προκαλώντας του εσωτερικές εντάσεις. Από ένα σημείο και μετά, που υπάρχει συσσωρευμένη ένταση, αυτή μπορεί να εκδηλωθεί με βίαιες και ακραίες συμπεριφορές, κυρίως επιθετικές. Γι' αυτό οι γονείς οφείλουν να διευκολύνουν το παιδί τους στην έκφραση της ζήλιας του, λέγοντάς του ότι το κατανοούν που νιώθει έτσι, και ότι μπορεί να συζητάει μαζί τους, δείχνοντας έμπρακτα ότι το αποδέχονται και το αγαπούν και με τα αρνητικά του συναισθήματα.
Βιβλιογραφία:
- Gordon T. (1994). Ο αποτελεσματικός γονέας. Αθήνα: Ευρωσπουδή, Εκπαιδευτήρια Κωστέα - Γείτονα.
- Νίλσεν, Μ. (2002). Η τέχνη να είσαι γονιός (σ. 25-34), 3η έκδ. Αθήνα: Καστανιώτη.
- Παππά, Β. (2006). Επάγγελμα γονέας. Αθήνα: Καστανιώτη.
- Συμβουλευτική Γονέων. ...για ένα ευτυχισμένο αύριο των παιδιών μας.... (2006): ΥΠΕΠΘ, Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΙΔΕΚΕ).
- Χουρδάκη, Μ. (1999). Οικογενειακή Ψυχολογία. Αθήνα: Leader Books
