Απώλεια σχέσεων - Διαζύγιο - Η κυριαρχία της απώλειας σχέσεων

Ο Robert Neimeyer στο βιβλίο του Ν’ αγαπάς και να χάνεις: Αντιμετωπίζοντας την απώλεια (2006),μας καλεί να σκεφτούμε λίγο, και τότε θα δούμε ότι οι εμπειρίες μας σε σχέση με την απώ­λεια, ακόμα και κάτω από τις καλύτερες δυνατές συνθήκες, ξεκινούν στα πρώτα μας παιδικά χρόνια. Οι περισσότεροι από μας μπορούμε να θυμηθούμε τη θλίψη και τη σύγχυση που μας προκάλεσε ο θάνατος ενός κατοικίδιου ζώου, ακόμα και όταν η σημασία αυτής της απώλειας είχε υποβαθμιστεί από τους ενηλίκους γύρω μας. Επιπλέον, σε κάθε με­τακόμιση ή σε κάθε «αποφοίτηση» από το ένα σχολείο στο άλλο αναπό­φευκτα χάναμε κάποιους φίλους ενώ παράλληλα κερδίζαμε κάποιους άλλους. Ευτυχώς, στα περισσότερα παιδιά, ο αποπροσανατολισμός που συνοδεύει αυτές τις αναγκαίες καταστάσεις διαρκεί λίγο και είναι ως ένα βαθμό «αόρατος», ενώ συνήθως οι απώλειες αντισταθμίζονται από τις νέες ευκαιρίες για σχέσεις και μάθηση που ανοίγονται μπρο­στά τους. Γι' αυτό το λόγο συχνά δεν τις αντιμετωπίζουμε ως κάτι προ­βληματικό, εκτός εάν κάποιο παιδί δυσκολεύεται περισσότερο από το συνηθισμένο να αποδεχτεί το θάνατο του χάμστερ του ή να προσαρμο­στεί στο καινούργιο περιβάλλον. Όμως, υπό μία έννοια, ιδιαίτερα ση­μαντική, η «εξάσκηση» που κάναμε ως παιδιά στο να αγαπάμε και να αποχωριζόμαστε μεταφέρεται στη μετέπειτα ζωή μας, διαμορφώνο­ντας τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τις απώλειες όταν πλέον είμαστε πιο ώριμοι. Κάτω από ευνοϊκές συνθήκες, αυτές οι πρώιμες α­πώλειες μπορούν να μας βοηθήσουν στην ανάπτυξη κάποιας ανθεκτικότητας (βλ. παρακάτω για ερμηνεία του όρου) απέναντι σε μελλοντικές προκλήσεις και να μας κάνουν να νιώσουμε τη σιγουριά ότι τόσο εμείς όσο και οι γύρω μας έχουμε τα α­παραίτητα αποθέματα για να αντιμετωπίσουμε από κοινού τις δύσκο­λες εμπειρίες.

Για τους περισσότερους η πρώτη έντονη (και αξιομνημόνευτη) προσωπική απώλεια στη ζωή μας συμβαίνει στην εφηβεία, όταν διαμορφώ­νουμε τις πρώτες μας σχέσεις. Συνήθως ο «πρώτος έρωτας», όσο επιφανειακός ή εξαρχής καταδικασμένος κι αν μας φαίνεται σήμερα, εκείνη την εποχή είχε τεράστια σημασία για μας, σε σημείο που μερικές φορές νομίζαμε ότι είναι, το κέντρο της ζωής μας. Επομένως, δεν είναι περίερ­γο που οι έφηβοι βιώνουν έντονα συναισθήματα θυμού, ενοχής ή προ­δοσίας σε περιόδους χωρισμού και που μερικές φορές φτάνουν στο ση­μείο να παρουσιάζουν σοβαρή κατάθλιψη. Το συναίσθημα της μονα­ξιάς που συνοδεύει αυτού του είδους τις απώλειες είναι ακόμα πιο δύ­σκολο να το αντέξει κανείς όταν οι γονείς και άλλοι ενήλικοι υποβαθμί­ζουν ή δεν αναγνωρίζουν τη σημασία παρόμοιων απωλειών, δίνοντας απλοϊκές διαβεβαιώσεις του τύπου «υπάρχουν και αλλού πορτοκα­λιές» ή «με τον καιρό θα το ξεχάσεις». Αντίθετα, ο έφηβος έχει ανάγκη να αντιμετωπιστεί ως άτομο που θρηνεί και να στηριχθεί με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές που παραθέσαμε στο άρθρο Ψυχολογία Πένθους A΄- Ενήλικες.

Δυστυχώς, η απώλεια ερωτικών σχέσεων στην ενήλικη ζωή είναι πια σχεδόν το ίδιο συνηθισμένη όσο και στα εφηβικά χρόνια του πειραμα­τισμού. Τα δεδομένα δείχνουν ότι ένα στα δύο ζευγάρια ομοφυλόφι­λων γυναικών, ένα στα τρία ζευγάρια ομοφυλόφιλων ανδρών και το ί­διο ποσοστό ετερόφυλων που συγκατοικούν, καθώς και ένα στα επτά παντρεμένα ετερόφυλα ζευγάρια θα χωρίσουν σε διάστημα δύο ετών. Ως ένα βαθμό, η αστάθεια στις κατ' επιλογή σχέσεις μας είναι αναπό­φευκτη, αφού κάθε σχέση που είναι αποτέλεσμα αμοιβαίας επιλογής δύο ατόμων μπορεί κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο να απορριφθεί από οποιονδήποτε από τους δύο. Επιπλέον, αυτή η τάση έχει και τα πλεονεκτήματά της, αφού το να πειραματίζεται κανείς διαδοχικά με διάφορες πιθανές στενές σχέσεις μπορεί να συμβάλλει, κατά κάποιο τρόπο, στην ωρίμανσή μας καθώς κάθε σχέση δυνητικά προσθέτει κάτι το ξεχωρι­στό στις εμπειρίες, στις αντιλήψεις και στην ιστορία που μοιραστήκαμε με άλλους συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας.

Όμως τα χρόνια των αλλεπάλληλων ερωτικών σχέσεων αντιπροσωπεύουν για πολλούς κάτι που μοιάζει με ατέλειωτη σειρά ευχάριστων ρομαντικών δεσμών που διακόπτονται από απογοητευτικούς και, μερι­κές φορές, καταστροφικούς αποχωρισμούς. Σε ακραίες περιπτώσεις, η διαρκής αναζήτηση συντρόφου μπορεί να πάρει τη μορφή «εξαρτητικής συμπεριφοράς απέναντι στις σχέσεις» που διακρίνεται από μία α­νυπομονησία και αδυναμία να δώσει κανείς τον απαιτούμενο χρόνο για να αναπτυχθεί πραγματική οικειότητα με τον άλλο, με αποτέλεσμα να τον ξεφορτώνεται στα γρήγορα για να κυνηγήσει την επόμενη κατάκτηση. Όταν κανείς βλέπει τους ερωτικούς του συντρόφους με αυτό τον τρόπο, δηλαδή σαν αναλώσιμα προϊόντα, αυτή καθαυτή η απώλεια της σχέσης μπορεί να έχει λιγότερες μακροχρόνιες επιπτώσεις από ό,τι η συρρίκνωση της οικειότητας που συνεπάγεται αυτή η ατέρμονη αναζή­τηση.

Υπό μια έννοια, ακόμα και η απόφαση να αναγορεύσει κανείς μια ερωτική σχέση σε αποκλειστική και μόνιμη εμπεριέχει άλλες δυσδιάκριτες απώλειες, με τη μορφή χαμένων ευκαιριών για ανάπτυξη άλλων πι­θανών σχέσεων. Μέσα στον ενθουσιασμό των αρχικών σταδίων του έ­ρωτα, η παραίτηση από την οικειότητα που θα μπορούσε να έχει κανείς με άλλα πρόσωπα είναι κάτι που τον απασχολεί ελάχιστα, ίσως και κα­θόλου. Όμως καθώς οι σχέσεις καταλαγιάζουν και γίνονται πιο προβλέψιμες, ο πειρασμός για άλλες σχέσεις μπορεί να μεγαλώνει, υποσκάπτο­ντας το αίσθημα της ικανοποίησης ή της αφοσίωσης στο σύντροφο μας.

Από τις πολλές μορφές απώλειας όσον αφορά στις σχέσεις, αυτή που έχει μελετηθεί περισσότερο είναι η διάλυση του επίσημου γάμου με το διαζύγιο. Πράγματι, οι στατιστικές δείχνουν ότι οι Αμερικανοί έχουν γίνει ένας λαός που χωρίζει, αφού οι μισοί από τους γάμους που έγι­ναν τα τελευταία 10 με 20 χρόνια θα καταλήξουν σε διαζύγιο. Παλιά, οι ισχυρές κοινωνικές προσδοκίες ένωναν τους δύο συζύγους «στο κά­λο ή στο κακό, μέχρι να τους χωρίσει ο θάνατος». Όμως σήμερα, με ε­ξαίρεση τους πιο συντηρητικούς, όλοι βλέπουν το διαζύγιο σαν έναν υπεύθυνο τρόπο επίλυσης των προβλημάτων του γάμου και το κοινωνι­κό στίγμα που κάποτε απέτρεπε αποτελεσματικά το χωρισμό έχει σε με­γάλο βαθμό εξαφανιστεί. Χωρίς να καταδικάζουμε ή να επικροτούμε την απόφαση ενός ατόμου να δώσει τέλος σε μια στενή σχέση, ίσως εί­ναι σημαντικό να κατανοήσουμε τις αιτίες, το κόστος και τις συνέπειες αυτής της επιλογής. Ακόμα και αν εμάς τους ίδιους δεν μας αγγίζει η απώλεια μιας σχέσης -τουλάχιστον όχι πριν από το θάνατο του συντρόφου μας- υπάρχουν πολλές πιθανότητες κάποια στιγμή να αγγίξει τη ζωή πολλών στενών μας φίλων και συγγενών.