Παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσεων - Ορισμός της κρίσης

Ο όρος κρίση χρησιμοποιείται για την περιγραφή ποικίλων καταστάσεων σε πολ­λούς τομείς της ζωής. Σε συλλογικό επίπεδο γίνεται καθημερινά λόγος για οικο­νομική, περιβαλλοντική, κυβερνητική κρίση, ενώ σε ατομικό επίπεδο αναφέρεται η διάγνωση μιας χρόνιας αρρώστιας, η αναπηρία, η υπο­τροπή και άλλες οδυνηρές καταστάσεις, που εμφανίζονται με την επιδείνωση της υγείας του ατόμου και μπορεί να οδηγήσουν έ­ναν άρρωστο σε κρίση. Ακόμη αναφέρεται η κρίση στις διαπροσωπικές σχέσεις, η κρίση στο γάμο, η ηλικιακή, επαγγελματική, οικονομική κρίση κ.λπ.

Ο Caplan (1964) έχει ορίσει την κρίση ως μία «ψυχολογική αποσταθεροποίηση του ατό­μου που έρχεται αντιμέτωπο με μια επικίνδυνη περίσταση, η οποία αποτελεί για το ίδιο το άτομο ένα σημαντικό πρόβλημα, το οποίο, προς το παρόν, αδυ­νατεί τόσο να το αποφύγει όσο και να το επιλύσει, χρησιμοποιώντας τις συ­νήθεις στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων». Επίσης, περιγράφει την κρίση ως μία περίοδο κατά την οποία το άτομο χάνει προσωρινά την ψυχική του ισορροπία. Αυτή η κατάσταση αποσταθεροποίησης δημιουργεί προϋποθέσεις τόσο για ψυχολογική ανάπτυξη όσο και για ψυχολογική αποδιοργάνωση. Αν και υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι που μπορεί στο μέλλον να επηρεάσουν την ψυχική υγεία του ατόμου που βιώνει την κρίση, του δίνεται ταυτόχρονα η ευ­καιρία να αλλάξει. Ένα παλιό, αλλά παραδοσιακό κλισέ που αξίζει να αναφερθεί, είναι το Κινεζικό σύμβολο για την κρίση. Οι Κινέζοι αναπαριστούν την έννοια της κρίσης με δύο σύμ­βολα (ιδεογράμματα): το σύμβολο του κινδύνου (καθώς διαταράσσεται η βίο-ψυχοκοινωνική ισορροπία του ατόμου) και το σύμβολο του κρίσιμου σημείου (καθώς το άτομο ωθείται να υιοθετήσει νέους τρό­πους αντιμετώπισης που θα συμβάλλουν είτε στην ωρίμανση και εξέλιξή του, είτε στη στασιμότητα και αποδιοργάνωση του). Η κρίση είναι χρονικά περιορισμένη και διαρκεί από μερικές ώ­ρες μέχρι οκτώ εβδομάδες (Aguilera & Messick, 1982. Caplan, 1961. Janosick, 1984. Kfir, 1989 ό.α. στο Παπαδάτου, 1999). Στο διάστημα αυτό, το άτομο δοκιμάζει νέους τρόπους αντιμετώπισης που αποβλέπουν στη μείωση της συναισθηματικής φόρτισης και στην προσπάθεια ε­πίλυσης του προβλήματος. Οι νέοι τρόποι/στρατηγικές καθορί­ζουν πόσο αποτελεσματική θα είναι η προσαρμογή του στις νέ­ες συνθήκες που προκύπτουν από την κρίση (Leavitt, 1982. Parad, 1965. Caplan, 1964 ό.α. στο Παπαδάτου, 1999).

• Μερικά άτομα «βγαίνουν» από την κρί­ση πιο ώριμα και ισχυρά.
• Άλλα «επιβιώνουν» και απωθούν όλα τα οδυνηρά συναισθήματα που τους προκάλεσε η τραυματική εμπειρία της κρίσης, με αποτέλεσμα τα συναισθήματα αυτά να αναβιώνουν κάθε φορά που εμφανίζονται νέες κρίσεις.
• Τέλος, ορισμένα άτομα αποδιοργανώνονται και αδυνατούν να λει­τουργήσουν χωρίς την άμεση παρέμβαση ψυχολόγου ή ψυχία­τρου.

Το ζητού­μενο δεν είναι η πλήρης αναδιοργάνωση των βασικών διαστάσεων της προ­σωπικότητας του ατόμου, αλλά η εκ μέρους του επανάκτηση δημιουργικών τρόπων επίλυσης προβλημάτων. Φυσικά, με την επιτυχή διαχείριση της κρί­σης το άτομο θα αποκτήσει, κατά πάσα πιθανότητα, και άλλες δεξιότητες αντιμετώπισης προβλημάτων, οι οποίες θα βελτιώσουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί σε νέες καταστάσεις· ωστόσο, αυτό είναι μόνο ένα επιθυμη­τό, πιθανό αποτέλεσμα και όχι ο μοναδικός στόχος της διαδικασίας (Χατζηχρήστου, 2008).

Εξίσου σημαντικό στοιχείο αποτελεί η υποκειμενική αντίληψη του ατόμου ή η υποκειμενική ερμηνεία που αποδίδει το άτομο στο γεγονός το οποίο γίνεται αντιληπτό ως καταστροφικό, τραγικό ή εξαιρετικό απειλητικό. Δηλαδή, το να βιώσει το άτομο μία κρίση εξαρτάται τό­σο από την αντίληψη ενός γεγονότος ως απειλητικού όσο και από το ίδιο το γεγονός (Silverman, 1977. Slaikeu, 1990. Taplin, 1971 ό.α. στο Χατζηχρήστου, 2008).

Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα συγκεκριμένο γεγονός -για παράδειγμα, η απώ­λεια μιας θέσης εργασίας- μπορεί να οδηγήσει σε κρίση ένα άτομο αλλά να αφήσει ανεπηρέαστο ένα άλλο. Υπάρχουν μεγάλες ενδοατομικές διαφορές ως προς τα γεγονότα που μπορούν να οδηγήσουν σε κρίση, την ένταση και τη διάρ­κεια της περιόδου αυτής και τους τρόπους ή τις στρατηγικές που τα άτομα χρησι­μοποιούν για την αντιμετώπιση μιας κρίσιμης κατάστασης (Χατζηχρήστου, 2004).

Οι σύγχρονοι ερευνητές θεωρούν ότι οι κρίσεις είναι μέρος της ζωής, γεγονός το οποίο όλοι, αργά ή γρήγορα, καλούνται να αντιμετωπίσουν και το οποίο αναστατώνει τον, ως τότε, φυσιολογικό ρυθμό της ζωής του ανθρώπου. Συνεπώς, η αντίδραση στην κρίση είναι η φυσιολογική αντίδραση σε μία μη φυσιολογική κατάσταση (Brock, Sandoval & Lewis, 2001 ό.α. στο Χατζηχρήστου, 2008).