Οι στρεπτόκοκκοι είναι gram-θετικά βακτήρια, σφαιρικού ή ωοειδούς σχήματος, που σχηματίζουν χαρακτηριστικές αλυσίδες όταν καλλιεργούνται σε υγρά θρεπτικά υλικά. Πολλές ποικιλίες στρεπτόκοκκων αποτελούν μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας του ανθρώπου που αποικίζει την αναπνευστική, τη γαστρεντερική και την ουρογεννητική οδό, αλλά και πολλά είδη είναι σημαντικά αίτια νόσων του ανθρώπου.
Ο πυογόνος στρεπτόκοκκος ή στρεπτόκοκκος της ομάδας Α (GAS, Streptococcus pyogenes) είναι υπεύθυνος για μία σειρά πυογόνων λοιμώξεων όπως η στρεπτοκοκκική φαρυγγίτιδα, μία από τις συνηθέστερες βακτηριακές λοιμώξεις των παιδιών σχολικής ηλικίας, η οστρακιά, το μολυσματικό κηρίο, καθώς και για μία σειρά μη πυογόνων επιπλοκών, όπως ο οξύς ρευματικός πυρετός (ARF, acute rheumatic fever), η ρευματική καρδιοπάθεια, η οξεία μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα (PSGN, poststreptococcal glomerulonephritis) και η αντιδραστική αρθρίτιδα. Λοιμώξεις με στρεπτόκοκκο της ομάδας Α έχουν συσχετιστεί επίσης με νευροψυχιατρικές διαταραχές [ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μυοσπάσματα (τικ), διαταραχή Tourette και διαταραχή ελλειμματικής προσοχής - υπερκινητικότητας].
Μικροσκοπική εικόνα αποικιών πυογόνου στρεπτόκοκκου Ο στρεπτόκοκκος της ομάδας Α κατά την διάρκεια της λοίμωξης, συνθέτει μία σειρά ουσιών της κυτταρικής επιφάνειας αλλά και εξωκυττάρια προϊόντα μεγάλης σημασίας, τόσο για την παθογένεια της λοίμωξης όσο και για την ανοσιακή απάντηση του ξενιστή.
Τα εξωκυττάρια προϊόντα που παράγει ο στρεπτόκοκκος της ομάδας Α, είναι σημαντικά για την τοπική και συστηματική τοξίκωση και για τη διάδοση της λοίμωξης μέσω των ιστών. Τα προϊόντα αυτά περιλαμβάνουν τις στρεπτολυσίνες S και Ο (πρόκειται για τοξίνες που καταστρέφουν τις κυτταρικές μεμβράνες και ευθύνονται για την αιμόλυση που προκαλεί ο μικροοργανισμός), τη στρεπτοκινάση, τις DNAάσες, την πρωτεάση και τις πυρετογόνες εξωτοξίνες A, Β και C (γνωστές παλαιότερα ως ερυθρογόνες τοξίνες που προκαλούν το εξάνθημα της οστρακιάς).
Από τα μέσα της δεκαετίας 1980, στελέχη του στρεπτόκοκκου της ομάδας Α που παράγουν πυρετογόνο εξωτοξίνη συσχετίστηκαν με ασυνήθιστα βαριές διεισδυτικές λοιμώξεις, στις οποίες περιλαμβάνεται η νεκρωτική φλεγμονή περιτονίας (περιτονίτιδα) και το στρεπτοκοκκικό σύνδρομο τοξικής καταπληξίας.
Αν και η καλλιέργεια φαρυγγικού επιχρίσματος είναι αξιόπιστη μέθοδος για την ανίχνευση του στρεπτόκοκκου της ομάδας Α στο φάρυγγα, δυστυχώς δεν μπορεί να διακρίνει την πρόσφατη λοίμωξη από την κατάσταση του χρόνιου φορέα και επιπλέον όταν έχουν περάσει αρκετές ημέρες από τη λοίμωξη, το ποσοστό ανίχνευσης μειώνεται.
Η ορολογική διάγνωση της πρόσφατης στρεπτοκοκκικής λοίμωξης βασίζεται στις ειδικές ανοσολογικές απαντήσεις (παραγόμενα από τους προσβαλλόμενους οργανισμούς στρεπτοκοκκικά αντισώματα) που διεγείρουν αρκετά εξωκυττάρια προϊόντα και αυξάνονται στην περίπτωση στρεπτοκοκκικής λοίμωξης. Οι δοκιμασίες για τα αντισώματα αυτά χρησιμοποιούνται κυρίως για την ανίχνευση προγενέστερης στρεπτοκοκκικής λοίμωξης, στις περιπτώσεις που υπάρχουν υπόνοιες για οξύ ρευματικό πυρετό και μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα.
H αντιστρεπτολυσίνη-Ο (ASTO ή ASO) (Antistreptolysin-O Titer - ASO Titer) είναι η συχνότερα εξεταζόμενη ανοσολογική απάντηση που ανιχνεύει την παραγωγή των αντισωμάτων από τον οργανισμό έναντι της παραγόμενης από τον στρεπτόκοκκο στρεπτολυσίνης Ο. Τα αντισώματα αυτά εμφανίζονται 7 έως 10 ημέρες μετά την οξεία στρεπτοκοκκική λοίμωξη, συνεχίζουν να αυξάνονται για 2 έως 4 εβδομάδες και επιστρέφουν επί απουσίας επιπλοκών ή επαναλοίμωξης στα προ λοίμωξης επίπεδα σε 6 έως 12 μήνες.
Μεγάλη αύξηση του τίτλου ή επίμονα αυξημένοι τίτλοι αντιστρεπτολυσίνης-Ο υποδηλώνουν οξεία ή πρόσφατη στρεπτοκοκκική λοίμωξη. Πάνω από το 80% των ασθενών με οξύ ρευματικό πυρετό και το 95% των ασθενών με οξεία στρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα έχουν αυξημένα επίπεδα αντιστρεπτολυσίνης-Ο (ASTO).
Τα επίπεδα της αντιστρεπτολυσίνης-Ο (ASTO), - τα οποία συνήθως δεν αυξάνονται σε δερματικές λοιμώξεις (ανιχνεύονται μόνο στο 40% των ασθενών) - θεωρούνται λιγότερο ευαίσθητα από τα επίπεδα των αντισωμάτων έναντι της παραγόμενης από τον στρεπτόκοκκο δεοξυριβονουκλεάσης Β [αντι-δεοξυριβονουκλεάση Β (αντι-DNase B)] και η ταυτόχρονη μέτρησή τους προσδιορίζει το 95% των στρεπτοκοκκικών λοιμώξεων.
Κλινική χρησιμότητα εξέτασης:
- Διάγνωση οξείας ή πρόσφατης στρεπτοκοκκικής λοίμωξης.
- Εκτίμηση προγενέστερης στρεπτοκοκκικής λοίμωξης, ιδιαίτερα επί παρουσίας μεταστρεπτοκοκκικών νόσων π.χ. οξέος ρευματικού πυρετού, οξείας σπειραματονεφρίτιδας και χορείας του Sydenham (χαρακτηρίζεται από ακούσιες κινήσεις, μυική αδυναμία, μειωμένο έλεγχο της λεπτής κινητικότητας, δυσαρθρία και διαταραχές της συμπεριφοράς).
- Η εξέταση ωστόσο δεν προβλέπει τις πιθανές επιπλοκές και την σοβαρότητα της στρεπτοκοκκικής λοίμωξης.
Τιμές αναφοράς:
- Ενήλικες: 0–200 IU/ml
- Παιδιά: 0–400 IU/ml
Οι φυσιολογικές τιμές κυμαίνονται ανάλογα με την ηλικία, την περιοχή και την εποχή. Τιμές άνω των 240 μονάδων αντιστρεπτολυσίνης-Ο και άνω των 640 μονάδων αντιDNάσης-Β, κινούν υποψία στρεπτοκοκκικής λοίμωξης. Τιμές άνω των 333 μονάδων σε μεμονωμένη μέτρηση, ή αυξανόμενος τίτλος σε διαδοχικές μετρήσεις με χρονικό διάστημα 2-3 εβδομάδων μεταξύ τους, αποτελεί επιβεβαίωση λοίμωξης από στρεπτόκοκκο. Ένα αρνητικό αποτέλεσμα δεν αποκλείει ωστόσο την ύπαρξη πρόσφατης ή παλαιάς στρεπτοκοκκικής λοίμωξης, ιδιαίτερα όταν προσδιορίζεται ο τίτλος αντισωμάτων ενός μόνο εξωκυτταρικού στρεπτοκοκκικού προϊόντος. Η εκτίμηση συνεπώς των στρεπτοκοκκικών λοιμώξεων και των μεταστρεπτοκοκκικών νόσων βελτιώνεται σημαντικά με τον προσδιορισμό αντισωμάτων έναντι αρκετών στρεπτοκοκκικών εξωκυττάριων προϊόντων (αντιγόνων).
H αντιστρεπτολυσίνη-Ο (ASTO) αυξάνει σε:
- Ρευματικό πυρετό (εάν ο τίτλος της αντιστρεπτολυσίνης-Ο παραμένει αυξημένος ή αυξάνεται περαιτέρω πιθανώς πρόκειται περί υποτροπής).
- Χορεία του Sydenham.
- Οξεία φαρυγγίτιδα.
- Περιαμυγδαλικό απόστημα.
- Μέση ωτίτιδα.
- Πνευμονία.
- Μεταστρεπτοκοκκική ενδοκαρδίτιδα.
- Μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα.
- Οστρακιά.
- Μολυσματικό κηρίο.
H αντιστρεπτολυσίνη-Ο (ASTO) μειώνεται σε:
- Χρήση φαρμάκων (αντιβιοτικά, κορτικοστεροειδή).
Ψευδώς θετικά αποτελέσματα μπορεί να προκληθούν από αυξημένα επίπεδα βήτα λιποπρωτεΐνης που παράγεται σε νόσους του ήπατος και από επιμόλυνση του ορού με κηρώδη βάκιλο (Bacillus cereus) και είδη ψευδομονάδων.
Πηγή:
- Κ. Προκοπάκη - Μικροβιακοί και ανοσολογικοί παράγοντες στην παθογένεση παιδιατρικών νευροψυχιατρικών διαταραχών - Δελτίο Α' Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών 55, 2008.
- McGraw-Hill’s Manual of Laboratory & Diagnostic Tests - Antistreptolysin-O Titer (ASO Titer, Streptococcal Antibody Test).
- Harrison -Εσωτερική παθολογία (17η έκδοση) - Κεφάλαιο 130, Στρεπτοκοκκικές και εντεροκοκκικές λοιμώξεις.
- Rick Daniels - Delmar's - Manual of Laboratory and Diagnostic Tests - Anti-Streptolysin O (ASO).