Κνησμός

Ο κνησμός (φαγούρα) είναι η αίσθηση που εγείρει την επιθυμία ξυσίματος στο δέρμα. Ο κνησμός (itching) αποτελεί το συνηθέστερο σύμπτωμα στη δερματολογία και μπορεί να είναι τοπικός ή γενικευμένος χωρίς ενδείξεις δερματικού νοσήματος (π.χ. χωρίς εξάνθημα ή δερματική βλάβη).

Επί απουσίας πρωτοπαθούς δερματικής βλάβης ο γενικευμένος κνησμός είναι ενδεικτικός υποκείμενης συστηματικής διαταραχής, ενώ ο σακχαρώδης διαβήτης και η χολόσταση μπορούν να εκδηλωθούν με τοπικό κνησμό. Οι περισσότεροι ασθενείς με κνησμό ωστόσο δεν υποφέρουν από συστηματικό νόσημα κι ο γενικευμένος κνησμός οφείλεται συνήθως σε εκτεταμένη δερματική διαταραχή.

Ο κνησμός είναι ένα βασανιστικό αίσθημα που πλήττει βαρύτατα την ποιότητα ζωής του ασθενούς, επιφέροντας δυσμενή επίδραση στην επαγγελματική, κοινωνική και σεξουαλική ζωή, διαταραχές του ύπνου, νευρικότητα και κατάθλιψη.

Οι σημαντικότερες αιτίες που προκαλούν κνησμό είναι:

1. Τοπικά αίτια:

• Δερματίτιδα από επαφή (αλλεργική, ερεθιστική).
• Έκζεμα (ατοπική δερματίτιδα).
• Δερματοφυτίες.
• Φυσαλιδώδες πεμφιγοειδές.
• Ερπητοειδής δερματίτιδα.
• Κεγχροειδές ερύθρασμα.
• Ομαλός και χρόνιος απλός λειχήνας.
• Φθειρίαση.
• Ψώρα.
• Κνίδωση (πομφώδες εξάνθημα αλλεργικής αιτιολογίας).
• Ψωρίαση.
• Κοινή πέμφυγα.
• Δήγμα αρθρόποδου.
• Η ξηροδερμία (συχνά λουτρά κ.α) αποτελεί τη συνηθέστερη αιτία γενικευμένου κνησμού.

2. Γενικά αίτια:

Νοσήματα αιμοποιητικού συστήματος:

• Γνήσια πολυκυτταραιμία ή αληθή πολυερυθραιμία (χαρακτηριστικά επιδεινώνεται μετά από ζεστό λουτρό).
• Λεμφώματα και ιδίως η νόσος του Hodgkin (το 8% των ασθενών με νόσο Hodgkin προσέρχεται για ιατρική εξέταση με μόνο σύμπτωμα τον έντονο και γενικευμένο κνησμό, ενώ το 30% παρουσιάζει κάποιο είδος κνησμού που μπορεί να προηγείται χρόνια από την επιβεβαίωση της διάγνωσης). Το δερματικό λέμφωμα Τ-κυττάρων (σπογγοειδής μυκητίαση) μπορεί να εκδηλωθεί με κνησμό που συχνά προηγείται για διαστήματα ετών από της διαγνώσεως.
• Λευχαιμίες (από τις συχνότερες δερματικές εκδηλώσεις της νόσου).
• Δυσπρωτεϊναιμίες (πολλαπλό μυέλωμα).
• Συστηματική νόσος βασεοφίλων ιστιοκυττάρων (mastocytosis).
• Σιδηροπενική αναιμία (υποχωρεί μετά από αποτελεσματική θεραπεία).

Ηπατικά νοσήματα:

• Πρωτοπαθής χολική κίρρωση.
• Εξωηπατική απόφραξη χοληφόρων (συχνά ο κνησμός προηγείται άλλων σημείων και συμπτωμάτων της νόσου και πιθανά οφείλεται στη συγκέντρωση των χολικών οξέων στην επιδερμίδα).
• Ηπατίτιδα χολοστατικού τύπου.
• Φαρμακογενής χολόσταση (φαινοθειαζίνες, αναβολικά, οιστρογόνα, προγεστογόνα, αντισυλληπτικά από του στόματος, τολβουταμίδη, ερυθρομυκίνη, κοκαΐνη).
• Χολόσταση κυήσεως (ενδοηπατική χολόσταση ορμονικής αιτιολογίας που χαρακτηρίζεται από ηπατομεγαλία και μη φυσιολογικά επίπεδα ηπατικών ενζύμων στον εργαστηριακό έλεγχο). Οι γυναίκες που εκδηλώνουν χολοστατικό ίκτερο κατά την εγκυμοσύνη βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν ίκτερο και κνησμό με τη χρήση από του στόματος αντισυλληπτικών σε μεταγενέστερο χρόνο.

Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια (αποτελεί την συνηθέστερη συστηματική διαταραχή που προκαλεί κνησμό αφού προσβάλλει το 60%, περίπου, των ασθενών που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση και οφείλεται πιθανότατα στον δευτεροπαθή υπερπαραθυρεοειδισμό και τα αυξημένα επίπεδα φωσφόρου και μαγνησίου).

Ενδοκρινικά νοσήματα:

• Υπερθυρεοειδισμός (κυρίως στη νόσο του Graves όπου οι ασθενείς παραπονούνται για γενικευμένο κνησμό που εξαφανίζεται μετά από τη θεραπεία κι όταν ο ασθενής καταστεί ευθυρεοειδικός. Ο κνησμός που συσχετίζεται με τον υποθυρεοειδισμό θεωρείται ότι οφείλεται πρωτίστως στην ξηροδερμία).
• Σακχαρώδης διαβήτης (περίπου το 3% των ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη εμφανίζει γενικευμένο κνησμό την ίδια στιγμή που ο εντοπισμένος κνησμός είναι κοινός στο σακχαρώδη διαβήτη και μπορεί να σχετίζεται με δευτερογενείς μυκητιασικές λοιμώξεις του δέρματος ή των βλεννογόνων μεμβρανών).
• Καρκινοειδές σύνδρομο.

3. Διάφορα:

• Κακοήθη νεοπλάσματα (μη ειδικό σύμπτωμα, συνηθέστερα στον καρκίνο του παγκρέατος ή του στομάχου).
• Νευρολογικά σύνδρομα (αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, σκλήρυνση κατά πλάκας, κατάθλιψη κ.α. Στη σκλήρυνση κατά πλάκας έχει παρατηρηθεί παροξυσμικός κνησμός, ενώ ο σοβαρός κνησμός των μυκτύρων σχετίζεται με όγκο του πρόσθιου εγκεφάλου).
• Ψυχιατρικές διαταραχές (στρες, διαταραχές πρόσληψης τροφής).
• Λοίμωξη από τον ιό HIV (ο κνησμός μπορεί να αποτελεί εκδήλωση της λοίμωξης από τον ιό HIV στα αρχικά στάδια, αλλά στο AIDS οφείλεται συχνότερα σε πρωτοπαθείς δερματικές διαταραχές π.χ. ψωρίαση, ψώρα που τείνουν να προσβάλουν συχνότερα αυτούς τους ασθενείς).
• Οπιούχα, αμφεταμίνες και άλλα φάρμακα.
• Παρασιτώσεις.
• Προχωρημένη ηλικία.

4. Εντοπισμένες:

Πρωκτογεννητικής χώρας:

Τοπικές παθήσεις του πρωκτού:

• Αιμορροΐδες.
• Ραγάδες.
• Συρίγγια.

Δερματικές παθήσεις:

• Παράτριμμα.
• Λειχήνας.
• Σμηγματορροϊκή δερματίτιδα.
• Δερματίτιδα από επαφή.

Μύκητες:

• Κυρίως η κάντιντα (Candida albicans).

Ερεθιστικά εκκρίματα:

• Διάρροια.
• Κολπικά εκκρίματα από τριχομοναδική κολπίτιδα κ.α.

Οξυουρία (κυρίως σε μικρά παιδιά και σε άτομα της ίδιας οικογένειας)

Κνησμός αιδοίου:

• Τοπικές λοιμώξεις:
  • Από μύκητες.
  • Από μικροβιακούς παράγοντες.
• Ατροφία του κολπικού βλεννογόνου:
  • Λόγω ανεπάρκειας οιστρογόνων.
  • Μετά την εμμηνόπαυση.
• Σακχαρώδης διαβήτης.