Η αρτηριακή υπέρταση αποτελεί μία από τις πιο ευρέως διαδεδομένες χρόνιες παθήσεις παγκοσμίως. Παρά τον υψηλό επιπολασμό της, η αρτηριακή υπέρταση δεν αντιμετωπίζεται και δε ρυθμίζεται κατάλληλα από την πλειοψηφία των πασχόντων. Αν και η αντιμετώπιση της υπέρτασης επιτυγχάνεται κυρίως μέσω φαρμακευτικής αγωγής, η παρέμβαση στις διατροφικές συνήθειες και στον τρόπο ζωής προτείνονται σε όλους τους προ-υπερτασικούς αλλά και υπερτασικούς ασθενείς που λαμβάνουν ήδη φαρμακευτική αγωγή.
Οι μη φαρμακευτικές θεραπείες (αλλαγές του τρόπου ζωής) έχουν την ικανότητα να ελαττώνουν την αρτηριακή πίεση να προλαμβάνουν την εμφάνιση της αρτηριακής υπέρτασης και παράλληλα να ελαττώνουν τους υπόλοιπους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακές νόσους.
Οι πρακτικές που σταθερά αποδεικνύονται αποτελεσματικές στη μείωση της αρτηριακής πίεσης περιλαμβάνουν την απώλεια βάρους, τον περιορισμό του νατρίου, τον περιορισμό της πρόσληψης οινοπνεύματος και τη χρήση μίας δίαιτας πλούσιας σε φρούτα, λαχανικά, φυτικές ίνες και γαλακτοκομικά προϊόντα με χαμηλά λιπαρά.
Ενώ οι δίαιτες που είναι πλούσιες σε ασβέστιο και κάλιο δείχνουν μία σταθερή αποτελεσματικότητα στην ελάττωση της αρτηριακής πίεσης, τα συμπληρώματα διατροφής με αυτά τα κατιόντα έχουν προσδώσει περιορισμένο κλινικό όφελος.
Η αερόβια άσκηση απαιτείται για ελάττωση και έλεγχο του σωματικού βάρους και ελαττώνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Ωστόσο, η ανεξάρτητη επίδραση της στην ελάττωση της αρτηριακής πίεσης είναι αβέβαια.
Οι σημερινές κατευθυντήριες οδηγίες ορίζουν ένα άτομο ως υπέρβαρο όταν έχει δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ) >25 kg/m2 και ως παχύσαρκο όταν έχει ΒΜΙ >30 kg/m2. Σύμφωνα με την μελέτη του NHANES, το 55% των ενηλίκων στις ΗΠΑ πάνω από την ηλικία των 20 ετών είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
Ο αυξημένος ΒΜΙ >27 kg/m2 και η αυξημένη περιφέρεια μέσης (>102εκ. στις γυναίκες και >117εκ στους άνδρες), σχετίζονται με υψηλότερο επιπολασμό υπέρτασης ο οποίος διπλασιάζεται με την παχυσαρκία (ΒΜΙ >30 kg/m2). Η απώλεια βάρους ακόμα και 4-5 κιλών θα ελαττώσει σημαντικά την αρτηριακή πίεση.
Σε πολλούς υπερτασικούς παχύσαρκους ασθενείς, ο πρώτος στόχος είναι να προληφθεί η περαιτέρω αύξηση βάρους ειδικά σε αυτούς που παρουσιάζουν συνεχιζόμενη αύξηση βάρους. Η ελάττωση και ο έλεγχος του βάρους απαιτούν τόσο περιορισμό των θερμίδων όσο και αύξηση του επιπέδου σωματικής δραστηριότητας. Η επανάληψη των βλαπτικών συνηθειών συχνά είναι αναμενόμενη και μπορεί να απογοητεύσει τόσο τον ασθενή όσο και τον ιατρό.
Για τα υπέρβαρα άτομα (ΒΜΙ >25 kg/m2) ή τους παχύσαρκους (ΒΜΙ >30 kg/m2) υπερτασικούς, αρχικός στόχος είναι η απώλεια 10% του σωματικού βάρους μέσα σε έξι μήνες με ρυθμό με 1 κιλό την εβδομάδα. Η απώλεια βάρους απαιτεί ελάττωση των θερμίδων καθώς επίσης και ελάττωση του λίπους της διατροφής. Η παραπομπή σε διαιτολόγο με στόχο την ελάττωση της μέχρι στιγμής θερμιδικής πρόσληψης κατά 500-1000 θερμίδες/ημέρα μπορεί συχνά να είναι απαραίτητη.
| Ταξινόμηση του BMI | |
| Βάρος | BMI (kg/m2) |
| Αδύνατος | <18,5 |
| Φυσιολογικό βάρος | 18,5-24,9 |
| Υπέρβαρος | 25-29,9 |
| Παχύσαρκος | >30 |
| Υπερβολικά παχύσαρκος | ≥40 |
Μια αποτελεσματική στρατηγική κατά της παχυσαρκίας θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα πρόγραμμα αυξημένης ημερήσιας δραστηριότητας (π.χ. σκάλες αντί για ανελκυστήρα, περπάτημα αντί για οδήγηση) καθώς επίσης και ένα κατάλληλο, τακτικό σχήμα άσκησης για τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας. Επίσης θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η προσεκτική χρήση σκευασμάτων αδυνατίσματος (πχ, ορλιστάτη Xenical®) σαν τμήμα ενός συνολικού προγράμματος σε ασθενείς με ΒΜΙ >30 kg/m2. Η χειρουργική επέμβαση αδυνατίσματος μπορεί να ληφθεί υπόψη για ασθενείς οι οποίοι δεν έχουν ανταποκριθεί στα άλλα μέτρα και έχουν ΒΜΙ >40 kg/m2 (ή ΒΜΙ >35 kg/m2 αν συνυπάρχουν νοσηρές καταστάσεις σχετιζόμενες με την παχυσαρκία).
Τα στοιχεία τα οποία συνδέουν την πρόσληψη άλατος με την αυξημένη αρτηριακή πίεση είναι αμφιλεγόμενα. Οι μελέτες μεταξύ πληθυσμών υποδηλώνουν μία εξαπλάσια έως οκταπλάσια αύξηση του επιπολασμού της υπέρτασης σε κοινωνίες με υψηλή κατανάλωση νατρίου έναντι εκείνων με χαμηλή.
Πολλαπλές πληθυσμιακές ομάδες υφίστανται αύξηση της αρτηριακής πίεσης όταν αυξάνεται η πρόσληψη άλατος και επιπρόσθετα αρκετές μελέτες συνδέουν την αυξημένη πρόσληψη νατρίου με ενδείξεις βλάβης των οργάνων στόχων (δηλ. υπερτροφία αριστεράς κοιλίας, πρωτεϊνουρία).
Περίπου οι μισοί από όλους τους υπερτασικούς είναι ευαίσθητοι στο αλάτι. Οι υπερτασικοί που είναι πιθανότερο να είναι ευαίσθητοι στο αλάτι περιλαμβάνουν τους διαβητικούς, τους ηλικιωμένους, τους παχύσαρκους υπερτασικούς και εκείνους με ταυτόχρονη νεφρική νόσο. Οι μαύροι υπερτασικοί αναφέρεται ότι έχουν υψηλότερη επίπτωση ευαισθησίας στο αλάτι, αλλά πολλές από αυτές τις αναφορές μπορεί να αντανακλούν μία υψηλότερη επίπτωση των σχετικών παραγόντων κινδύνου για την ευαισθησία στο αλάτι.
Το αποτέλεσμα του περιορισμού νατρίου στην αρτηριακή πίεση έχει αποδειχθεί ότι προστίθεται με τις υπόλοιπες διατροφικές αλλαγές. Ο στόχος είναι η ελάττωση της πρόσληψης νατρίου <100mmol/ημέρα (ίσο με 6 γραμμάρια αλατιού ή 2,4 γραμμάρια νατρίου. Πολλαπλές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η πρόσληψη νατρίου στα προτεινόμενα επίπεδα (60-100 mmol/ημέρα) είναι ασφαλής και αποτελεσματική για την ελάττωση της αρτηριακής πίεσης. Επιπλέον, αυτό το επίπεδο περιορισμού της πρόσληψης άλατος ελαττώνει τον κίνδυνο της υποκαλιαιμίας στους υπερτασικούς υπό αγωγή με διουρητικά και προκαλεί υποχώρηση της υπερτροφίας της αριστεράς κοιλίας. Η επίτευξη αυτού του στόχου πρόσληψης άλατος θα απαιτήσει την εκπαίδευση του ασθενούς στην ανάγνωση των ετικετών των τροφίμων καθώς επίσης και τη συνήθη συμβουλή να ελαττώσει την ανεξέλεγκτη χρήση.
Η κατανάλωση περισσοτέρων από δύο ποτά την ημέρα σχετίζεται με υψηλότερη αρτηριακή πίεση και αυξημένο επιπολασμό υπέρτασης, ενώ δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η συμμόρφωση στην αντιυπερτασική αγωγή μπορεί είναι προβληματική με την υπερβολική πρόσληψη οινοπνεύματος. Είναι αξιοσημείωτο ότι η αιφνίδια διακοπή μετά από υπερκατανάλωση αλκοόλ μπορεί να αυξήσει σημαντικά την αρτηριακή πίεση μέχρι και για τρεις ημέρες και να επιπλέξει την εκτίμηση της επάρκειας της αντιυπερτασικής αγωγής αν οι επισκέψεις στην κλινική συμβούν σε αυτό το διάστημα.
Σε όλους του υπερτασικούς ασθενείς συνιστάται μία ελάττωση της πρόσληψης αλκοόλ (πχ 1/2lt μπύρα, 280 γραμμάρια κρασί ή 56 γραμμάρια ποτών με βαθμό αλκοόλ 100). Το ποσό θα πρέπει να ελαττώνεται κατά το ήμισυ στις γυναίκες.
Μία δίαιτα η οποία με υψηλη περιεκτικότητα σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, ξηρούς καρπούς και γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών με μικρότερα ποσά κόκκινου κρέατος, ψαρικών και πουλερικών [η γνωστή δίαιτα DASH που έχει σχεδιαστεί από το Αμερικάνικο Ινστιτούτο Υγείας (U.S National Institute of Health) με σκοπό να μειώσει την υπέρταση, τις καρδιακές παθήσεις και τη χοληστερίνη], έχει αποδειχθεί ότι ελαττώνει την συστολική αρτηριακή πίεση κατά 5 mmHg και την διαστολική αρτηριακή πίεση κατά 3 mmHg, σε σύγκριση με την συνηθισμένη δίαιτα, ακόμα και χωρίς περιορισμό του άλατος ή των θερμίδων. Ο επιπρόσθετος περιορισμός του νατρίου από τον μέσο όρο των 145 mmol/ημέρα που περιέχει η συνηθισμένη καθημερινή διατροφή στα 67 mmol/ημέρα μπορεί να δώσει μία επιπρόσθετη ελάττωση της αρτηριακής πίεσης κατά 3 και 1,5 mmHg. Σε άτομα με φυσιολογική αρτηριακή πίεση, η δίαιτα DASH μπορεί να επιβραδύνει σημαντικά ή και να προλάβει την εξέλιξη σε υπέρταση.
Τα αποτελέσματα των διατροφικών χειρισμών παρατηρούνται τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες αλλά και σε υπερτασικούς όσο και σε άτομα με φυσιολογική αρτηριακή πίεση. Αυτές οι ελαττώσεις της αρτηριακής πίεσης είναι συγκρίσιμες με τη μονοθεραπεία με τις περισσότερες κατηγορίες αντιυπερτασικών φαρμάκων.
Πρέπει να τονιστεί ότι οι οδηγίες αλλαγών του τρόπου ζωής θα πρέπει να δίνονται με επαρκή εξειδικευμένη υποστήριξη συμπεριφοράς και περιοδικά να επανατονίζονται. Επειδή η μακροχρόνια συμμόρφωση στις αλλαγές του τρόπου ζωής είναι χαμηλή και η απάντηση στην αρτηριακή πίεση ποικίλλει, οι ασθενείς σε μη φαρμακολογική αγωγή πρέπει να παρακολουθούνται στενά και σε βάθος χρόνου, για έναρξη φαρμακευτικής αγωγής όταν χρειάζεται.
Είναι επίσης σημαντικό να λαμβάνεται συνεχώς υπόψη ότι η υπέρταση είναι ένας παράγοντας κινδύνου σε έναν πληθυσμό ασθενών ο οποίος τυπικά έχει αρκετούς καρδιαγγειακούς παράγοντες κινδύνου και η προσεκτική αναγνώριση, εκτίμηση και αντιμετώπιση όλων των παραγόντων κινδύνου είναι κρίσιμα στοιχεία προκειμένου να ελαττωθεί η νοσηρότητα και η θνησιμότητα από καρδιαγγειακές παθήσεις.
Πηγή:
- Ελληνική Νεφρολογική Εταιρεία - Οδηγίες - Θεραπευτικά Πρωτόκολλα για την αρτηριακή υπέρταση.
- Donald E. Hricik - Secrets Υπέρτασης. Κλινικά προβλήματα και η αντιμετώπισή τους...