Με τον όρο «πνιγμό» ορίζεται ο θάνατος που οφείλεται σε ασφυξία κατά τη βύθιση ή εμβάπτιση σε κάποιο υγρό, συνήθως νερό. Τα ατυχήματα από βύθιση σε νερό με όλες τις συνέπειες που μπορεί να έχουν στην υγεία και ακόμη και στην ίδια τη ζωή των θυμάτων, ενδιαφέρουν άμεσα την Ελληνική κοινωνία, δεδομένης της στενής σχέσης της με το υγρό στοιχείο.
Κάθε 90 δευτερόλεπτα στον πλανήτη, ένας άνθρωπος πεθαίνει από πνιγμό. Πιθανότατα όμως, ο αληθινός αριθμός είναι ένας κάθε 30 δευτερόλεπτα από συνολικά όλα τα εκούσια και ακούσια περιστατικά που περιλαμβάνουν βύθιση ή εμβάπτιση οποιασδήποτε μορφής, ενώ τετραπλάσιος αριθμός εισάγεται στο νοσοκομείο προληπτικά.
Η πλήρης καταγραφή των πνιγμών είναι αδύνατη γιατί οι χώρες με τους περισσότερους πνιγμούς δεν διαθέτουν αξιόπιστο σύστημα καταγραφής και επιπλέον πολλά θύματα πνιγμού δεν καταγράφονται αφού δεν καταλήγουν στο νοσοκομείο και θύματα από τσουνάμι, πτώση αυτοκινήτου ή αεροπλάνου στο νερό, δεν καταχωρούνται ως «πνιγμός», με αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρή υποεκτίμηση του προβλήματος.
Έτσι σύμφωνα με τα στοιχεία κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο:
- Πάνω από 140.000 άτομα πεθαίνουν από πνιγμό.
- Πάνω από 500.000 άτομα νοσηλεύονται σε νοσοκομεία, με πολλά από αυτά να παραμένουν με μόνιμες βλάβες στον εγκέφαλο ή να πεθάνουν από τις επιπλοκές του πνιγμού.
- Στις ΗΠΑ κάθε χρόνο:
- Πάνω από 1000 παιδιά πεθαίνουν από πνιγμό.
- Για κάθε παιδί που πεθαίνει από πνιγμό 4 παιδιά νοσηλεύονται για παρ΄ ολίγον πνιγμό.
- Και για κάθε παιδί που νοσηλεύεται 4 παιδιά αντιμετωπίζονται στο τμήμα επειγόντων περιστατικών.
Στην Ελλάδα, περίπου 300 άνθρωποι χάνουν την ζωή τους από πνιγμό ετησίως. Ο μέσος όρος θανατηφόρων πνιγμών της πατρίδας μας, είναι διπλάσιος από τον μέσο όρο της Ευρώπης. Η αναλογία αντρών:γυναικών που πεθαίνουν από πνιγμό είναι 4:1. Περίπου 30 παιδιά και έφηβοι πεθαίνουν από πνιγμό κάθε χρόνο. Τα περισσότερα θύματα, πνίγονται σε απόσταση 10 μέτρων και σπανίως σε απόσταση μεγαλύτερη από 50 μέτρα από την στεριά. Οι πιο επικίνδυνες ώρες του 24ώρου, είναι οι μεσημεριανές ώρες.
Άτομα υψηλού κινδύνου θεωρούνται άτομα ακραίων ηλικιών (δηλαδή 0-5 ετών και ηλικιωμένοι), όσοι πραγματοποιούν ριψοκίνδυνη συμπεριφορά μέσα και γύρω από το νερό, όσοι δεν ξέρουν κολύμπι, όσοι γνωρίζουν κολύμπι και υπερεκτιμούν τις δυνάμεις τους, όσοι καταναλώνουν αλκοόλ/ναρκωτικά.
Οι συνέπειες ενός πνιγμού είναι τραγικές αν αναλογιστούμε ότι εκτός από τον θάνατο, έχει κι άλλες δυσάρεστες επιπτώσεις. Το 95% των ζευγαριών των οποίων το παιδί πέθανε, χωρίζει μέσα σε 5 χρόνια. Το κόστος νοσηλείας εκτοξεύεται και η ζωή των ανθρώπων που φροντίζουν ένα θύμα πνιγμού που επιβιώνει σε κατάσταση φυτού, καταστρέφεται συναισθηματικά, οικονομικά και κοινωνικά.
Ο πνιγμός μπορεί να συμβεί γρήγορα και σιωπηλά οπουδήποτε υπάρχει νερό:
- Θάλασσα.
- Πισίνες.
- Λίμνες.
- Ποτάμια.
- Φρεάτια.
- Τα πολύ μικρά παιδιά μπορεί να πνιγούν ακόμη και σε νερό ολίγων εκατοστών όπως σε:
- Μπανιέρα.
- Δοχεία με νερό (λεκάνες, κουβάδες, φουσκωτές πισίνες κ.α.).
- Τουαλέτα.
Το κύριο φυσιολογικό επακόλουθο του πνιγμού είναι η παρατεταμένη υποξία λόγω έλλειψης οξυγόνου. Το όργανο στόχος της βλάβης είναι ο πνεύμονας και η βλάβη στα άλλα συστήματα (εγκέφαλο, καρδιά και άλλα οργανικά συστήματα) είναι σε μεγάλο βαθμό δευτεροπαθής στην υποξία και την οξέωση. Ο πνιγμός μπορεί να προκαλέσει:
- Καρδιακές αρρυθμίες.
- Πνευμονικό οίδημα.
- Σοβαρή αναπνευστική ανεπάρκεια.
- Μόνιμη βλάβη του εγκεφάλου.
- Παράλυση λόγω βλάβης της σπονδυλικής στήλης.
- Θάνατο του θύματος ως οδυνηρή κατάληξη.
Μετά από μία αρχική απεγνωσμένη προσπάθεια για αναπνοή, και πιθανόν εισρόφηση, ο πνιγμός προκαλεί ποικίλου βαθμού και διάρκειας αντανακλαστικό σπασμό του λάρυγγα και σύγκλειση της επιγλωττίδας (μηχανισμός άμυνας για να εμποδίσει την είσοδο του νερού στους πνεύμονες) που οδηγεί σε υποξαιμία. Η ασφυξία οδηγεί σε χάλαση των αεραγωγών, η οποία επιτρέπει σε πολλά θύματα να γεμίσουν οι πνεύμονες με το υγρό μέσον στο οποίο έγινε η καταβύθιση («υγρός πνιγμός»).
Εντούτοις, το 10-20% των θυμάτων διατηρούν τον λαρυγγόσπασμο έως ότου επισέρθει καρδιακή ανακοπή και σταματήσουν οι εισπνευστικές προσπάθειες. Τα θύματα αυτά δεν εισροφούν καθόλου υγρό («ξηρός πνιγμός»).
Εάν στα αρχικά στάδια του ατυχήματος δεν υπάρξει βοήθεια, η υποξαιμία οδηγεί σε σοβαρή γαλακτική οξέωση και σε ισχαιμία του κεντρικού νευρικού συστήματος, με συνέπεια την απώλεια των αισθήσεων, και της καρδιάς, με συνέπεια καρδιακή ανακοπή, και τελικά το θάνατο. Επιπρόσθετη βλάβη του κεντρικού νευρικού συστήματος, μπορεί να προκληθεί από συνυπάρχουσα-συνοδό βλάβη-τραύμα της κεφαλής και της σπονδυλικής στήλης.
Μοντέλα και θεωρίες για τον πνιγμό:
Με βάση το «Μοντέλο 4W του πνιγμού» (The 4W Model of Drowning), οι παράγοντες που καθορίζουν την επιβίωση του ατόμου, είναι το θύμα, ο διασώστης, οι συνθήκες και η τοποθεσία του πνιγμού. Πνιγμός μπορεί να συμβεί στον οποιοδήποτε, οπουδήποτε και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, με υπαιτιότητα του θύματος ή του ναυαγοσώστη.
Κάθε χρόνο, πεθαίνουν από πνιγμό τόσο τα ίδια τα θύματα όσο και οι διασώστες τους που επιχείρησαν να τους σώσουν υπερεκτιμώντας τις δυνάμεις και τις γνώσεις τους. Με βάση την «ενστικτώδη αντίδραση του πνιγμού» (Instinctive Drowning Response), το θύμα του πνιγμού εμφανίζει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Η προσπάθειά του να κρατηθεί στην επιφάνεια του νερού, θα διαρκέσει περίπου 20-60 δευτερόλεπτα. Σπάνια είναι σε θέση να φωνάξει «βοήθεια», επειδή όταν το κεφάλι του βγει στην επιφάνεια του νερού, θα προσπαθήσει να εισπνεύσει οξυγόνο. Τα χέρια και τα πόδια του εκτελούν κινήσεις ανίκανες να τον κρατήσουν στην επιφάνεια του νερού.
Διάσωση:
Για να σώσουμε κάποιον από πνιγμό, εφαρμόζουμε μια από τις ακόλουθες μεθόδους:
- Διάσωση με φωνή: καθόμαστε στην άκρη της στεριάς και καθοδηγούμε το θύμα ώστε να κολυμπήσει προς την στεριά. Μπορούμε να του πούμε: «χτύπα τα πόδια σου, κράτησε το κεφάλι σου ψηλά, κολύμπησε προς την στεριά».
- Διάσωση με έκταση άκρου: ξαπλώστε στο έδαφος και απλώστε το χέρι ή το πόδι σας στο θύμα. Δώστε του προφορικές οδηγίες για να πιαστεί από αυτό και να τον τραβήξετε έξω.
- Διάσωση με πέταγμα αντικειμένου: πετάξτε στο θύμα ένα σκοινί, σωστικό σάκο (σάκος που περιέχει σκοινί που ξετυλίγεται καθώς πετιέται προς το θύμα), κυκλικό σωσίβιο, μπάλα, lifejacket, την ρεζέρβα ρόδα του αυτοκινήτου σας κτλ. Αφού πιάσει το βοήθημα επίπλευσης, ενθάρρυνε το θύμα να κρατήσει το κεφάλι του πάνω από την επιφάνεια του νερού και να χτυπήσει τα πόδια του μέχρι να φτάσει στην στεριά.
- Διάσωση με υδροβασία: περπατήστε μέσα στο νερό μέχρι το σημείο που πατώνετε. Απλώστε το χέρι σας ή κάποιο αντικείμενο στο θύμα (πχ ξύλο, σωσίβιο). Δώστε του προφορικές οδηγίες για να πιαστεί από αυτό και τραβήξτε τον προς τα έξω.
- Διάσωση με πλωτό μέσο: η χρήση πλωτού μέσου, με την προϋπόθεση ότι γνωρίζετε πώς να το χρησιμοποιήστε, εξασφαλίζει ταχεία προσέγγιση του θύματος και ασφαλή/ξεκούραστη επιστροφή. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ταχύπλοο, τζετ σκι, βάρκα με κουπιά, κανό, σωστική σανίδα, φουσκωτό στρώμα θαλάσσης.
- Διάσωση με κολύμβηση και χρήση σωστικού αντικειμένου: Πριν μπείτε στο νερό, πάρτε μαζί σου ένα βοήθημα επίπλευσης. Προσεγγίστε και άπλωσε το βοήθημα επίπλευσης, χωρίς να έρθετε εσύ σε επαφή με το θύμα. Το βοήθημα μπορεί να είναι οτιδήποτε επιπλέει (πχ ναυαγοσωστικό σωσίβιο, μπάλα, lifejacket) ή οτιδήποτε εξασφαλίζει απόσταση ασφαλείας ανάμεσα σε σένα και το θύμα (πχ μπλούζα, ομπρέλα, κομμάτι ξύλο κτλ).
Πρώτες βοήθειες που μπορούμε να προσφέρουμε σε ένα θύμα πνιγμού:
- Ειδοποιούμε αμέσως το ΕΚΑΒ (166/112). Όλα τα θύματα πνιγμού θα πρέπει να μεταφέρονται στο νοσοκομείο.
- Ανασύρουμε το θύμα από το νερό προσεκτικά χωρίς να κινδυνέψουμε οι ίδιοι!
- Χρησιμοποιούμε σανίδα, σωσίβιο ή στρώμα.
- Τοποθετούμε το θύμα μπρούμυτα με το κεφάλι στο πλάι.
- Αφαιρούμε προσεκτικά με το χέρι τυχόν ξένα σώματα από το στόμα:
- Προσέχουμε να μη δαγκώσει το χέρι μας (τυλίγουμε ένα πανί γύρω από το χέρι μας ή κάποιος άλλος κρατάει το στόμα του θύματος ανοικτό).
- Προσέχουμε να μην σπρώξουμε το ξένο σώμα πιο βαθιά.
- Χορηγούμε οξυγόνο 100% μέσω μάσκας εάν υπάρχει διαθέσιμο.
- Εάν το θύμα δεν αναπνέει αρχίζουμε καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση.
- Θερμαίνουμε το θύμα (αφαιρούμε τα βρεγμένα ρούχα, σκουπίζουμε καλά και τυλίγουμε το θύμα με στεγνά ρούχα και αρχίζουμε εντριβές).
- Δεν επιχειρούμε να αφαιρέσουμε νερό από τους πνεύμονες γιατί μπορεί να είναι επικίνδυνο.
- Εάν υπάρχει υποψία τραύματος της κεφαλής, η εμπλοκή σε ατύχημα κατάδυσης, μετακινούμε προσεκτικά και κατά το ελάχιστον δυνατόν το θύμα και ακινητοποιούμε τον αυχένα.
Πρόληψη:
Συμβουλές πρόληψης πνιγμού των παιδιών:
- Δεν αφήνουμε ούτε για ένα δευτερόλεπτο τα μικρά παιδιά χωρίς επίβλεψη κοντά στο νερό, στη μπανιέρα, στην τουαλέτα.
- Επιβλέπουμε πάντοτε τα παιδιά όταν είναι γύρω ή μέσα στο νερό ακόμα κι αυτά που ξέρουν κολύμπι.
- Όταν αναλαμβάνουμε να επιβλέπουμε τα παιδιά στη θάλασσα ή στην πισίνα δεν ξεχνάμε ότι η προσοχή μας μειώνεται πίνοντας αλκοόλ, παίζοντας χαρτιά ή άλλα παιχνίδια ή μιλώντας στο τηλέφωνο - λίγα δευτερόλεπτα χαλάρωσης της προσοχής μας είναι αρκετά για να πνιγεί ένα παιδί.
- Αν χρειασθεί να απομακρυνθούμε έστω και για λίγο παίρνουμε το παιδί μαζί μας.
- Δεν αναθέτουμε το καθήκον της επίβλεψης σε μεγαλύτερα παιδιά ή υπερήλικα άτομα.
- Η ύπαρξη ναυαγοσώστη δεν υποκαθιστά τη δική μας επίβλεψη.
- Διδάσκουμε στα παιδιά κολύμπι, χωρίς να υπερεκτιμούμε τις κολυμβητικές δυνατότητές τους. Τα μαθήματα κολύμβησης δεν εξασφαλίζουν το παιδί μας.
- Δεν αφήνουμε τα παιδιά να παίζουν επικίνδυνα παιχνίδια γύρω ή μέσα στο νερό (πισίνα, θάλασσα, ποτάμι).
- Περιφράζουμε τις πισίνες και όλους τους υπαίθριους περιέκτες νερού. Η πόρτα του φράκτη παραμένει κλειδωμένη όταν δεν είμαστε παρόντες.
- Τα παιδιά πάντοτε να φοράνε σωσίβια μέχρι να είναι ικανά να κολυμπούν και όταν επιβαίνουν σε σκάφη.
Διδάσκουμε στα παιδιά αυτούς τους τέσσερις κανόνες ασφάλειας:
- Ποτέ δεν κολυμπάμε μόνοι μας.
- Δεν κάνουμε βουτιές σε άγνωστα νερά.
- Δεν σπρώχνουμε τους άλλους, ούτε πηδάμε πάνω τους όταν παίζουμε στο νερό.
- Ξέρουμε από πού θα ζητήσουμε βοήθεια σε περίπτωση ανάγκης.
Συμβουλές και μέτρα ασφαλείας πρόληψης πνιγμού των ενηλίκων:
- Δεν καταναλώνουμε αλκοόλ (μία μπίρα αρκεί για να χάσουμε την ισορροπία μας, να επηρεαστεί η όραση και η κρίση μας και να καταστούμε επικίνδυνοι για μας και τους άλλους), πριν κολυμπήσουμε, επιβιβαστούμε σε σκάφος ή όταν επιβλέπουμε παιδιά που κολυμπούν.
- Δεν γευματίζουμε 3 ώρες πριν την κολύμβηση.
- Αξιολογούμε σωστά τις κολυμβητικές μας ικανότητες. Δεν υπερεκτιμάμε και δεν κάνουμε επίδειξη των δυνάμεών μας στους άλλους.
- Αξιολογούμε σωστά τις συνθήκες που επικρατούν. Δεν κολυμπούμε και δεν χρησιμοποιούμαι σκάφος όταν ο καιρός είναι κακός (βροχή, αέρας, αστραπές), υπάρχουν μεγάλα κύματα ή ισχυρά ρεύματα.
- Δεν μπαίνουμε απότομα στο νερό και δεν μένουμε αρκετή ώρα ειδικά σε κρύο νερό.
- Δεν απομακρυνόμαστε από τα ρηχά νερά και κολυμπούμε παράλληλα προς την ακτή.
- Δεν κάνουμε βουτιές σε άγνωστα ή θολά νερά, σε ρηχά νερά, ακόμη και αμμώδη, σε περιοχές με βράχια και πέτρες.
- Ποτέ δεν κολυμπούμε μόνοι μας χωρίς επίβλεψη εάν πάσχουμε από: επιληψία, καρδιολογικό νόσημα, σακχαρώδη διαβήτη, ψυχική νόσο ή άνοια, σοβαρή αρθρίτιδα κλπ.
- Δεν συμμετέχουμε σε θαλάσσια σπορ που δεν γνωρίζουμε. Δεν κάνουμε επικίνδυνα παιχνίδια που θέτουν την ατομική ή την ασφάλεια άλλων σε κίνδυνο.
- Αν παρασυρθούμε από ρεύμα, κολυμπούμε παράλληλα με την ακτογραμμή για να απεγκλωβιστούμε και μετά κάθετα για να επιστρέψουμε στην ακτή.
- Ακολουθούμε τα μέτρα ασφαλείας της λουτρικής εγκατάστασης. Αν επισκεφτούμε μια λουτρική περιοχή για πρώτη φορά, ενημερωνόμαστε για τους κινδύνους της από τους ντόπιους κατοίκους.
- Αν κάποιος κινδυνεύει και δεν μπορούμε να βοηθήσουμε, ειδοποιούμε τον ναυαγοσώστη.
- Φοράμε πάντα σωσίβιο όταν μπαίνουμε σε σκάφος ή κάνουμε θαλάσσια σπορ.
- Το σκάφος που επιβαίνουμε θα πρέπει να είναι εξοπλισμένο με όλα τα μέσα διάσωσης.
- Παρακολουθούμε οργανωμένα μαθήματα κολύμβησης και λαμβάνουμε μέρος σε μαθήματα διάσωσης και καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης.
Πηγή:
- Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων - Πρόληψη ατυχημάτων στο νερό
- Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία - Ο πνιγμός και η πρόληψη του